283
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

آیاتی که یقین با فعل مضارع آمده، نوعی استمرار و ثبوت وجود دارد. برای نمونه به آیه زیر توجه کنید:

(وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ؛۱

و آنان كه به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پيش از تو (بر پيامبران پيشين) نازل گرديده، ايمان مى‏آورند؛ و به رستاخيز يقين دارند‏).

در آیه بالا ایمان و یقین با فعل مضارع آمده‏اند؛ از این رو می‏توان ادعا کرد کسانی که در این آیه از ایمان و یقینشان سخن به میان آمده، کسانی‏اند که در ایمان و یقین ثابت‏قدم‏اند و هر نسبتی که در ایمان مستمر و یقین به آنان داده شود، ثابت است. بنابراین، آیه بعد که آنان را هدایت‏شده خداوند و رستگار معرفی کرده است، درباره ثبات ایمان و یقین خواهد بود. به بیان دیگر، زمانی هدایت و رستگاری حاصل خواهد شد که یقین و ایمان به صورت ثابت و مستمر وجود داشته باشد.

استمرار و ثبوتی که در فعل مضارع وجود دارد در مضارع منفی نیز هست. به همین دلیل در آیاتی که فعل مضارع یقین با «لا»ی نافیه منفی شده نیز معنای استمرار القا می‏شود؛ به این معنا که یقین به صورت مستمر وجود نداشته است. آیه زیر به همین نکته اشاره دارد:

(وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ‏؛۲

و هنگامى كه فرمان عذاب آنها رسد (و در آستانه رستاخيز قرار گيرند)، جنبنده‏اى را از زمين براى آنها خارج مى‏كنيم كه با آنان تكلم مى‏كند (و

1.. سوره بقره، آیه۴.

2.. سوره نمل، آیه ۸۲.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
282

به کار رفته‏اند. در صورت اسمی نیز یقین در شکل‏های گوناگونی نمابرداری شده است؛ گاه به صورت مصدر یا اسم مصدر۱ و گاه به شکل اسم فاعل.۲

کاربست فعلی یقین در قرآن

ویژگی معنایی فعل مضارع استمرار و ثبوت است.۳ بنابراین در نمابرداری فعلی به صورت جمله فعلیه در صیغه مضارع همواره و بدون در نظر گرفتن نهایت، استمرار و ثبوت در معنای فعل، وجود خواهد داشت.۴ بر این اساس آیاتی که از افعال یقین استفاده کرده‏اند، نوعی استمرار و ثبوت در معنای یقین - معنای معرفت‏شناختی یا غیر معرفت‏شناختی - وجود خواهد داشت. معنای این سخن این نیست که نوعی استمرار و ثبوت در معنای یقین نهفته است، بلکه استمرار از صیغه به دست آمده است. بنابراین، تنها می‏توان ادعا کرد که در

1.. (وَ ما قَتَلُوهُ يَقيناً) (سوره نساء، آیه ۱۵۷)؛ (وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقينُ) (سوره حجر، آیه ۹۹)؛(وَ جِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقينٍ) (سوره نمل، آیه ۲۲)؛ (إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقينِ) (سوره واقعه آیه ۹۵)؛ (وَ إِنَّهُ لَحَقُّ الْيَقينِ) (سوره الحاقة، آیه ۵۱)؛ (حَتَّى أَتانَا الْيَقينُ) (سوره مدثر، آیه ۴۷)؛ (كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقينِ)‏ (سوره تکاثر، آیه ۵)؛ (ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقينِ) (سوره تکاثر، آیه ۷).

2.. (وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنينَ) (سوره انعام، آیه ۷۵)؛ (فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ‏) (سوره سجده، آیه ۱۲)؛ (إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنينَ) (سوره شعرا، آیه ۲۴ و سوره دخان، آیه ۷)؛ (وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنينَ‏‏) (سورۀ ذاریات، آیۀ ۵)؛ (وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنينَ) (سوره جاثیه، آیه ۳۲).

3.. مدرس افغانی، المدرس الأفضل فیما یرمز و یشار الیه، ج۱، ص۲۸۶.

4.. فان هذه الجمل تدل علی دوام التجدد دون ملاحظة نهایة ما لم تدل قرینة عقلیة او لفظیة او نص صریح علیها (حبنکة المیدانی، البلاغة العربیة اسسها و علومها و فنونها، ج۱، ص۲۱۷).

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18171
صفحه از 416
پرینت  ارسال به