شک و يقين و قلما يقال شک و علم فاليقين ما يزيل الشک دون غيره من أضداد العلوم... و يقال اذا كان اليقين عند المصلي أنه صلى أربعا فله أن يسلم، و ليس يراد بذلک أنه اذا كان عالما به لأن العلم لا يضاف الى ما عند أحد اذا كان المعلوم في نفسه على ما علم، و إنما يضاف اعتقاد الانسان الى ما عنده، سواء كان معتقده على ما اعتقده أولا اذا زال به شكه، و سمي علمنا يقينا لأن في وجوده ارتفاع الشک.^۱

در این تحلیل معنای روان‏شناختی، یعنی آرامش نفسی و صدری، وجه تمایز علم و یقین قرار داده شده است. به این ترتیب، دو مؤلفه معنایی برای یقین در نظر گرفته شده است: علم و آرامش نفسانی. در این تعریف همچنین معنای اعتقاد وارد شده و این مؤلفه حاصل از بین رفتن شک دانسته شده است. بر این اساس، از دیدگاه ابوهلال، یقین واژه‏ای سه وجهی است که یک وجه آن معرفت‏شناختی، وجه دیگر آن روان‏شناختی و ضلع سوم آن قلبی است، یعنی حالتی که بر اثر زوال شک حاصل می‏شود. بر خلاف دیدگاه ابوهلال، برخی از لغت‏شناسان ضدیت یقین را منحصر به شک نکرده‏اند و آن را ضد وهم، ظن، جهل مرکب و تقلید نیز دانسته‏اند. این لغت‏شناسان یقین را نوعی اعتقاد نیز به شمار آورده‏اند.^۲ تعبیر به اعتقاد نشان می‏دهد که از دیدگاه آنان ملاک یقین، مطابقت متعلَّق آن با واقع نیست، بلکه مطابقت با نظر و گمان یقین‏کننده معیار است. تاج العروس در یک تعریف اصطلاحی، یقین را حاصل جمع دو اعتقاد می‏داند؛ اعتقاد به اینکه یک شیء چگونه است و اعتقاد به اینکه این چگونه بودن شیء مطابق با واقع است و امکان زوال و تقیید ندارد. از دیدگاه تاج

الهی را شاهد بر این معنا گرفته است.^۱ این دیدگاه، برخلاف دیدگاه راغب، دقیقاً یک مفهوم معرفت‏شناختی از یقین ارائه می‏دهد؛ همچنین نشان می‏دهد به علومی که از راه استدلال عقلانی حاصل نشده باشند، یقین اطلاق نمی‏شود، چه این علوم از مبادی غیر عقلی، نظیر حس یا نقل و شهود، حاصل شوند و چه از علوم تصوری عقل به شمار آیند. بنابراین، بدیهیات عقلی یقین به شمار نمی‏آیند. در افصاح به همین دیدگاه توجه شده است. از نظر افصاح، معنای تحقق شیء در یقین همین است.^۲ علامه مصطفوی یقین را علمی ثابت در نفس دانسته که متصف به سکون نفس و اطمینان باشد.^۳ اتصاف یقین به سکون نفس بیانگر این است که از دیدگاه وی، حالت روان‏شناختی سکون نفس و اطمینان نتیجه امر معرفتی (علم) نیست، بلکه بخشی از مفهوم یقین است. از این منظر، یقین اطمینان نفس بر یک علم است، نه علمی که نتیجه آن حصول اطمینان برای نفس باشد. بنابراین، مؤلفه معنایی اصلی یقین امری روان‏شناختی خواهد بود. این معنا را ابوهلال عسکری در فرق علم با یقین تفصیل بیشتری می‏دهد:

أن العلم هو اعتقاد الشي‏ء على ما هو به على سبيل الثقة و اليقين هو سكون النفس و ثلج الصدر بما علم، و لهذا لا يجوز أن يوصف اللّٰه تعالى باليقين و يقال ثلج اليقين و برد اليقين و لا يقال ثلج العلم و برد العلم؛ و قيل الموقن العالم بالشي‏ء بعد حيرة الشک، و الشاهد أنهم يجعلونه ضد الشک فيقولون