یقین در لغت

از بین رفتن شک معنایی است که بیشتر فرهنگ‏های لغت برای یقین برشمرده‏اند.^۱ البته برخی مفاهیم دیگری را نیز برای یقین آورده‏اند. معانی دیگری را که در مفهوم‏شناسی یقین آمده‏اند می‏توان در گروه‏های گوناگونی مشاهده کرد.

برخی از لغت‏شناسان افزون بر معنای زوال شک، یقین را با عنوان تحقیق امر شناسانده‏اند. پیشینه این معنا به کتاب العین بازمی‏گردد و به نظر می‏رسد سایر کتاب‏های لغت به العین اعتماد داشته‏اند.^۲ گروهی دیگر یقین را هم‏معنای علم دانسته‏اند.^۳ برخی نیز علم خاصی را برای مفهوم یقین در نظر گرفته‏اند. برای نمونه، راغب اصفهانی پس از آنکه یقین را صفت علم به شمار آورده، آن را برتر از معرفت، درایه و سایر واژه‏های علمی دانسته، در نهایت آن را آرامش حاصل از فهم همراه با ثبوت حکم تعریف کرده است.^۴ این معنا پیش از هر چیز، روان‏شناختی بودن مفهوم یقین را نشان می‏دهد. رافعی نیز در مصباح المنیر یقین را علم می‏داند با این تفاوت که یقین را علمی محسوب کرده که از استدلال و تأمل عقلی به دست می‏آید؛ وی استفاده نکردن از یقین برای علم

شمار می‏آید که مراد از آن استناد بر یک دلیل معرفت‏شناختی است.^۱ دقت در دسته‏بندی منطق‏دانان در یقینیات نشان می‏دهد که آنان به این رکن نیز توجه داشته‏اند. منطق‏دانان گزاره‏های یقینی را گزاره‏هایی می‏دانند که از پشتوانه امری بدیهی یا استدلال نظری و برهان برخوردار باشد. با توجه به اینکه در دیدگاه معرفت‏شناسان موجه‏سازی ارتباط محکمی با دلیل و درون‏گروی دارد،^۲ تقسیم یقینیات به بدیهی و نظری برهانی از هر دو مورد حکایت می‏کند. حتی در صورت خدشه بر یگانگی یقین و معرفت از دیدگاه فیلسوفان و معرفت‏شناسان، دست‏کم در برخی از تعاریف ارائه شده از معرفت از دیدگاه بزرگان معرفت‏شناسی نمی‏توان وجود نوعی یگانگی معنایی را انکار کرد.

در ۲۸ آیه قرآن از یقین و مشتقات آن به صورت اسمی و فعلی سخن به میان آمده است. از آنجا که این موارد به مباحث بنیادین هستی‏شناسی مرتبط شده‏اند، اهمیت افزون‏تری یافته‏اند. بررسی معنای یقین در قرآن به چگونگی رفتار ما در قبال اعتقادات، هدایت و رستگاری بستگی پیدا می‏کند، از این رو لازم است بنیان معرفت‏شناختی قرآنی و مراد خداوند از آن در کاربردهای قرآنی مشخص شود. استفاده از معناشناسی شناختی برای دست‏یابی به مراد خداوند از معنای این واژه به دلیل آن است که این روش یک روش منضبط در دریافت معنای متن است و بدون هیچ‏گونه دخالت امور خارجی به فهم معنای متون کمک خواهد کرد، همچنین نظام معرفت‏شناسی قرآنی، که یکی از مهم‏ترین عناصر آن یقین است، استخراج خواهد شد.