شمار آورد؛ زیرا حالت روانی در بیشتر ظنون قرآنی - هم ظنون مورد تأیید قرآن و هم ظنون غیر معتبر از دیدگاه قرآن - مشاهده می‏شود. دو ملاکی که برای تعیین معنای پیش‏نمونه در قرآن انتخاب شده بودند، یعنی برتری معنایی و ارتباط با سایر معانی، در مورد ویژگی سکون نفس در واژه ظن تأمین می‏شوند. مفهوم سکون نفس در مصادیق ظن در قرآن از غلبه‏ای برخوردار است که می‏توان آن را یکی از شرایط لازم این واژه در نظر گرفت و در نتیجه ملاک برتری معنایی حاصل می‏شود. دومین ملاک تعیین معنای پیش‏نمونه، معیار بیشترین ارتباط با سایر معانی است که با توجه به اینکه حالت سکون نفس با دسته‏های مختلف از دو معنای عدم العلم و اعلی العلم ارتباط برقرار می‏کند، می‏توان آن را در تعیین پیش‏نمونه ملاک قرار داد. باید تأکید کنیم که مراد از پیش‏نمونه در این مورد نمونه اولیه است. در نمونه اولیه، به دلیلی که گذشت، می‏توان ملاک حالت روانی را اخذ کرد. نیز باید تذکر دهیم که وجود ویژگی‏ها در نمونه‏های مختلف یک مفهوم حالت خوشه‏ای دارد؛ به این معنا که در هر نمونه ممکن است برخی از ویژگی‏های مفهومی وجود داشته باشد و در نمونه دیگری این ویژگی مفقود باشد. دقیقاً مانند اعضای یک خانواده شامل پدر، مادر، دختر و پسر که ممکن است هریک دارای ویژگی خاصی باشند و فاقد ویژگی خاص دیگری. بنابراین، طبیعی است اگر برخی از ظنون ویژگی سکون نفس را نداشته باشند؛ اما به جهت غلبه در موارد بسیاری از مصادیق ظن، این ویژگی می‏تواند یکی از ویژگی‏های نمونه اولیه لحاظ شود.

دلیل یا اماره ظن

اماره در اصول فقه به معنای راهی است که به ظن نوعی به حکم واقعی منتهی شود. در حقیقت، اماره در معنای کلی آن و بدون توجه به اعتبار یا عدم

مغالطه کافران، قیامت را متعلَّق یقین و دلیل نوعی بیان می‏کند و در حجیت داشتن یا نداشتن چنین ظنی با آنان به محاجه برنمی‏خیزد.

در آیات دیگری با وجود اینکه از ظن معنای علمی و یقینی برداشت نمی‏شود، افراد اثر سکون نفس را در خود حفظ کرده‏اند. این موارد را باید مصداق جهل مرکب دانست؛ از جمله:

(وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَ‏ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى‏ فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمينَ؛^۱

و ذالنون [یونس] را (به یادآور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت و چنین می‏پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمتها(ی متراکم) صدا زد: «(خداوندا)، جز تو معبودی نیست. منزّهی تو من از ستمکاران بودم).

بر اساس این آیه، یونس نبی بر اساس ظن خود اقدام می‏کند و بر متعلَّق ظن خود (أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ) سکون می‏یابد؛ اما خداوند این سکون را به رسمیت نمی‏شناسد و یونس را گرفتار می‏سازد. این آیه از موارد جهل مرکب شمرده می‏شود و به دلیل ظن بازمی‏گردد. اماره‏ای که بر اساس آن چنین ظنی حاصل شده و به سکون نفس انجامیده، مخدوش می‏شود.

جمع‏بندی

با بررسی آیات قرآن مشخص می‏شود که در برخی از آیات حالت روانی (سکون نفس) را اثر ظن دانسته است؛ اما در آیات دیگر چنین اثری دیده نمی‏شود. حال آیا باید حالت روانی (سکون نفس) در پیش نمونه ظن لحاظ شود؟ به نظر می‏رسد می‏توان ملاک حالت روانی را از مؤلفه‏های نمونه اولیه به