نهفته در کلام، شامل روابط دال با مدلول و تجزیه و تحلیل آن بر اساس یک روش دقیق علمی هستند. بر این اساس و به طور دقیق‏تر، معناشناسی «مطالعه علمی معنا» تعریف می‏شود.^۱

معناشناسی به عنوان روشی که تنها به دریافت معانی از متون توجه دارد و پیش‏فرض‏های ذهنی و دانش‏های دیگر را در فهم از متون دخالت نمی‏دهد می‏تواند ابزار مستقلی برای دریافت دیدگاه متون دینی درباره مفاهیم گوناگون ارائه دهد. در این پژوهش تلاش خواهد شد با محور قرار دادن روش معناشناسی شناختی، موضوع مراتب معرفت در دیدگاه قرآن بررسی معنایی شود. به این منظور، تلاش خواهیم کرد تا چشم‏انداز قرآن از معرفت و درجات آن را به دست آوریم تا از این طریق مراد جدی خداوند آشکار شود.

معناشناسی شناختی

روش مطالعه مراتب معرفت در این اثر معناشناسی با تأکید بر رویکرد معناشناسی شناختی است. معناشناسی شناختی رویکردی به معناشناسی است که در آن از دستاوردهای زبان‏شناسی شناختی در تحلیل معنا بهره برده می‏شود.^۲ زبان‏شناسی شناختی یکی از رشته‏های علوم شناختی است که اگرچه زبان را موضوع مطالعه خود قرار می‏دهد، در بررسی زبان از ارتباط میان زبان، ذهن و تجارب اجتماعی استفاده می‏کند. زبان‏شناسان شناختی این ادعا را مطرح می‏کنند که زبان در حقیقت الگویی به شمار می‏رود که انعکاس‏دهنده شناخت، اندیشه و ویژگی‏های ذهنی انسان است؛ به عبارت دیگر، تجربیات و نحوه ادراک ما از جهان در زبان - گفتار و نوشتار - تجلی می‏یابد. بنابراین،

واژه‏های دیگری نیز که هم بسته شک، ظن و یقین به شمار می‏روند نظیر حسبان و ریب و اطمینان نیز با روش معناشناسی شناختی بررسی خواهند شد. به این ترتیب که در هر واژه ابتدا تعریف مصطلح و ویژگی‏های معنایی آن را در علوم مختلف نظیر دانش لغت، منطق، فلسفه و اصول فقه یادآور می‏شویم. سپس با روش معناشناسی به تحلیل آیات حاوی واژه مورد نظر اقدام خواهیم کرد تا اشتراکات و تمایزهای معنایی میان دیدگاه قرآنی با علوم دیگر در موضوع مراتب معرفت روشن گردد. به این ترتیب روش این تحقیق دانش معناشناسی خواهد بود. اگرچه تکیه بیشتر این روش بر جدیدترین دستاورد معناشناسی در جهان با عنوان معناشناسی شناختی است، از رویکرد معناشناسی میدان‏های معنایی و مباحث معناشناختی علم اصول فقه نیز در تحلیل آیات بهره خواهیم گرفت.

معناشناسی

زبان‏شناسان معناشناسی را مطالعه معنا توصیف کرده‏اند.^۱ در معناشناسی ‏جنبه‏های قراردادی معنا که در کلمه‏ها و عبارات یک زبان نمود می‏یابد، بررسی می‏شوند. به عبارت دیگر، معناشناسی علمی است که بر رابطه میان لفظ و نشانه‏های زبانی با معنا یا رابطه لفظ - به عنوان دالّ - و معنا (مفهوم و مصداق) - به عنوان مدلول - تمرکز یافته است و در پی آن است که روشن کند الفاظ با معانی چه ارتباطی پیدا می‏کنند، چگونه می‏توان به مدلول‏های نشانه‏های زبانی راه یافت؟ اساساً تولید معنا در زبان چگونه صورت می‏گیرد و تحول معنای زبانی چه فرآیندی دارد؟ صاحب‏نظران دانش معناشناسی درصددند الگوها و چارچوب‏هایی‏ تدوین کنند تا چگونگی کاربرد نشانه‏های زبانی و کارکرد معنایی آنها را قاعده‏مند سازند. بنابراین، معناشناسان در پی کشف ساز کارهای