با بررسی آیات دیگر، سطح دیگری از تشخص در مفهوم ظن در قرآن یافت نشد. در حقیقت در آیات ظن هیچ شاهدی بر اختصاص ظن به سطح میانی از علم یافت نمی‏شود. این نکته را باید خاطر نشان کنیم که تعین مصادیق ظن در عدم العلم و اعلی العلم به معنای تعین مفهومی آن نیست. به عبارت دیگر، قاعده سطح مشخص‏بودگی در تشخص مصادیق یک مفهوم به کار می‏رود، نه معین کردن مفهومی از میان مفاهیم یک واژه. همچنین در این بحث حجیت و عدم حجیت ظن مورد نظر نیست و در جای مناسب خود بحث خواهد شد.

سطح تشخص با قرائن

گونه دوم سطح تشخص واژگانی، تشخصی است که با کمک‏ گرفتن از الفاظ و قرائن برای یک مفهوم حاصل می‏شود. از نظر معناشناسان شناختی، بیان ویژ‏گی‏های یک مفهوم تعریف آن مفهوم را تشکیل نمی‏دهد، بلکه فقط به افزایش سطح مشخص‏بودگی آن می‏انجامد.^۱ بنابراین، هر مقدار که ویژگی‏ها و قیود بیشتری برای یک مفهوم بیاوریم به تشخص و تعین آن کمک بیشتری کرده‏ایم. برای مثال، وقتی گفته می‏شود «آن کتاب ارزشمند است»، به سطحی از مشخص‏بودگی در واژه کتاب اشاره می‏شود و وقتی می‏گوییم «آن کتاب آبی رنگ ارزشمند است» به سطحی دیگر اشاره می‏کنیم و وقتی می‏گوییم «آن کتاب معرفت‏شناسی آبی رنگ ارزشمند است» تعین و تشخص بیشتری را مطرح می‏سازیم. آیات ۲۲ و ۲۳ سوره حشر این نحوه از مشخص‏بودگی را در قرآن به تصویر می‏کشند:

(هُوَ اللَّهُ الَّذِى لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ هُوَ الرَّحْمَانُ الرَّحِيمُ ٭ هُوَ اللَّهُ

يَقِينٍ فَمَا كَانَ مِنْ أَمْرِ الْمَعَادِ مِنَ الظَّنِّ فَهُوَ ظَنُّ يَقِينٍ وَ مَا كَانَ مِنْ أَمْرِ الدُّنْيَا فَهُوَ ظَنُّ شَكٍّ».^۱ بر این اساس، ظن در آیه زیر نیز به معنای یقین خواهد بود:

(وَ ظَنَ‏ أَنَّهُ الْفِراق؛^۲‏

و به جدایی از دنیا یقین کند).

این آیه صراحت بیشتری در استعمال ظن در معنای علم نشان می‏دهد؛ چراکه انسان در لحظه مرگ به فراق و جدایی یقین می‏یابد و خداوند به همین علم استناد کرده است. شاهد یقینی بودن ظن در این آیه همچنین می‏تواند این نکته باشد که گمان به لحظه جدایی از دنیا در حدّ احتمال راجح و علمی در درجه میانی در موارد بسیاری از زندگی انسان رخ می‏دهد و اختصاص به لحظه مرگ و احتضار ندارد؛ اما آیه برای این علم خصوصیت ویژه‏ای در نظر گرفته که تنها در اثر حالات احتضار برای انسان پیش می‏آید و آن را با مفهوم ظن نمابرداری کرده است.

بر این اساس، این آیات نه‏تنها ظن را معتبر دانسته‏اند، که آن را از لحاظ معرفت‏شناختی در جایگاه یقین قرار داده‏اند. بنابراین، در قرآن از نظر واژگانی دو سطح مشخص‏بودگی دیده می‏شود، یا به بیان دقیق‏تر، قرآن برای مصادیق ظن دو سطح تعین در نظر گرفته است که دقیقاً از نظر مفهومی در برابر یکدیگر قرار دارند: سطح عدم العلم و سطح اعلی العلم. برخی مصادیق ظن در عدم العلم تعین یافته‏ و از مراتب معرفت خارج شده‏اند و مصادیق دیگر نه‏تنها در درجات معرفت قرار دارند، که بالاترین مرتبه معرفت را به خود اختصاص داده و در مفهوم یقین استعمال شده‏اند.