و گنه‏کاران آتش (دوزخ) را می‏بینند و یقین می‏کنند که با آن درمی‏آمیزند و هیچ‏گونه راه گریزی از آن نخواهند یافت).

بر اساس آیه فوق، ظن‏مجرمان بر وقوع در آتش و نجات نیافتن، فراتر از یک احتمال راجح است، بلکه آیه درصدد بیان این حقیقت است که مجرمان به قرار گرفتن در آتش یقین می‏یابند؛ چراکه این علم از رؤیت به دست آمده است. سیاق آیات نیز بر موافقت این ظن با واقع، یعنی مواقعه با عذاب، دلالت دارد:

(إِنِّي ظَنَنْتُ‏ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَه؛^۱

من یقین داشتم (که قیامتی در کار است و) به حساب اعمالم می‏رسم).

در این آیه نیز ظن مدرکی برای صحت تصور به شمار آمده است. بر اساس این آیه، فرد نجات‏یافته در قیامت به ظن خود مباهات می‏کند و برای آن درجه‏ای فراتر از یک احتمال راجح قائل شده که مستند انجام اعمال صالح وی در دنیا بوده است. به همین ترتیب در روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام ظن در این دو آیه یقین دانسته شده است:

قَالَ عَلِيٌّ علیه السلام: وَ أَمَّا قَوْلُهُ عزّ و جلّ (وَ رَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُواقِعُوها) يَعْنِي تَيَقَّنُوا أَنَّهُمْ يَدْخُلُونَهَا وَ كَذَلِكَ قَوْلُهُ‏ (إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَهْ)‏ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عزّ و جلّ لِلْمُنَافِقِينَ (وَ تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا) فَهُوَ ظَنُّ شک وَ لَيْسَ ظَنَّ يَقِينٍ».^۲

ملاکی که امیرالمؤمنین علیه السلام در تشخیص مصادیق یقینی یا شکی ظن ارائه می‏دهند، استعمال ظن در امور مختلف است. براساس روایت بعد، در صورتی که ظن در قرآن در مورد امور دنیا استعمال شده باشد، شک و اگر در امور آخرت استعمال شده باشد یقین خواهد بود: «وَ الظَّنُ‏ ظَنَّانِ‏ ظَنُّ شک وَ ظَنُّ

هیچ حقیقتی نمی‏داند:

(وَ ما يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَ‏ لا يُغْني‏ مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً)‏.^۱

با توجه به آیات دیگر، این نظر استوار نمی‏ماند؛ چراکه آیات دیگر برخی ظنون را معتبر دانسته، آثار و کارکردهای علم را به آنها نسبت داده‏اند. در آیات زیر نه‏تنها چنین ظنونی مدح شده‏اند، که به نظر می‏رسد این آیات مرتبه‏ای والا از معرفت را تصدیق می‏کنند:

(الَّذينَ يَظُنُّونَ‏ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَيْهِ راجِعُون؛^۲‏

آنها کسانی هستند که می‏دانند دیدار کننده پروردگار خویشند و به سوی او باز می‏گردند).

(قالَ الَّذينَ يَظُنُّونَ‏ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللَّه؛^۳

اما آنها که می‏دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد گفتند چه بسیار گروه‏های کوچکی که به فرمان خدا بر گروه‏های عظیمی پیروز شدند).

در آیات فوق ظن مؤمنان به ملاقات با خداوند ستایش شده که نشان از اعتبار چنین ظنی از دیدگاه قرآن دارد؛ زیرا اگر این ظن دربردارنده معرفتی نباشد، مدح آن حکیمانه نخواهد بود. ممدوح بودن این ظن در این آیات به صراحت بیان نشده است؛ اما سیاق آیات پرده از پذیرش چنین ظنی از سوی قرآن برمی‏دارد. در آیه زیر علمی بودن ظن از تصریح بیشتری برخوردار است:

(وَ رَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُواقِعُوها وَ لَمْ يَجِدُوا عَنْها مَصْرِفا؛^۴