سطح تعین با مفهوم واژه

ما به صورت ذهنی می‏دانیم که در میان مراتب معرفت، ظن سطح میانی را به خود اختصاص می‏دهد؛ یعنی نه آن را در سطح بالای معرفت، نظیر یقین، قرار می‏دهیم و نه آن را در سطح پایین شک، تردید، خرص و مانند آنها به حساب می‏آوریم. همین طور می‏دانیم که ظن به نوعی از علم اطلاق می‏شود و آن را عدم العلم محسوب نمی‏کنیم. معرفت‏شناسان نیز ظن را اعتقاد راجح دانسته‏اند که در صورت مطابقت با واقع، صادق و گرنه کاذب نامیده می‏شود. مرتبه ظن در تصور معرفت‏شناختی موجود در مراتب معرفت به شکل زیر نمایش داده می‏شود:

شکل۱۰: سطح تشخص میانی ظن در معرفت

با وجود این، برای اینکه بدانیم ظن در قرآن در چه سطحی از تشخص قرار دارد، باید به فرهنگ قرآن که جامعه مورد مطالعه است، بازگردیم و ببینیم آیا آیات قرآن نیز همین تصور از ظن را تأیید می‏کنند یا نه. با مراجعه به آیات قرآن به سهولت درمی‏یابیم که قرآن تمام این معادلات را برهم زده است. در قرآن ظن گاه عدم العلم دانسته شده و گاه با سطح فروتر خرص یکسان دیده شده است، گاه نیز در والاترین سطح، نوعی علم یقینی به شمار آمده است. نمونه این موارد را می‏توان در آیات زیر مشاهده کرد:

(وَ قَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسيحَ عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذينَ اخْتَلَفُوا فيهِ لَفي‏ شک مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إلَّا اتِّباعَ الظَّنِ‏ وَ ما قَتَلُوهُ يَقيناً؛^۱

خاص می‏گویند؛ مانند ظن به‏دست‏آمده از خبر واحد ثقه.^۱ در مقابل ظن خاص، ظن مطلق عبارت از ظنی است که بدون وجود دلیل خاص عقلی یا نقلی بر حجیت آن به دست آمده باشد و تنها دلیل آن دسترسی نداشتن به معصوم و انسداد باب علم و علمی است.^۲

مصادیق ظن در مفهوم‏سازی قرآنی

در بررسی هر موضوع در قرآن دو جهت مصداقی و مفهومی را می‏توان بررسی کرد. ظن نیز یک موضوع قرآنی است و از این قاعده مستثنا نیست. نظریات معناشناسی شناختی به دو دسته نظریات تشخیص مصداق و تشخیص مفهوم تقسیم می‏شوند. به عبارت دیگر، برخی بر مصادیق موضوعات دلالت می‏کنند و برخی بر مفاهیم آنها؛ برای مثال، قواعدی نظیر مقوله‏بندی و سطح مشخص‏بودگی برای تشخیص مصادیق به کار می‏روند و قواعدی نظیر شبکه‏های شعاعی و استعاره‏های مفهومی برای مشخص کردن مفهوم واژگان. بدین جهت، باید قواعد و نظریات به طور جداگانه برای هر دو دسته انطباق یابد.

سطح مشخص‏بودگی ظن در قرآن

سطح مشخص‏بودگی یا تشخص یکی از ابعاد تصویرسازی است که در آن یک موقعیت تفسیر می‏شود. سطح تعین در دو ساحت واژگانی و ساختاری قابل بررسی است.