چیستی ظن در لغت
مانند بسیاری از واژگان قرآنی، لغتدانان در معنای ظن نیز اختلاف دارند و با توجه به استعمالات - بهویژه استعمالات قرآنی - معانی گوناگونی برای این واژه ارائه کردهاند. اگرچه معانی یقین و شک دو مفهومیاند که در بیشتر کتابهای لغت در معنای ظن به چشم میآیند، همچنان در تحلیل مفهوم ظن دیدگاههای متفاوتی در میان لغتپژوهان دیده میشود. العین، کهنترین کتاب لغت، نخستین منبعی است که دو معنای شک و یقین را برای مفهوم ظن آورده است.۱ همین معانی در آثار دیگری نظیر معجم مقاییس اللغة، تهذیب اللغة و المحیط فی اللغة نیز مورد توجه قرار گرفتهاند،۲ با این تفاوت که تهذیب اللغة و المحیط معنای علم را نیز به ماده ظن افزودهاند.۳ معجم مقاییس اللغة ظن به معنای شک را همان عدم یقین دانسته است.۴ به بیان دیگر، از دیدگاه ابنفارس، ظن شامل یقین و عدم یقین میشود؛ به این معنا که هرچه به آن یقین نداریم، اعم از شک و غیر شک، نیز در زمره ظن قرار میگیرد. صحاح معنای ظن را معروف
1.. فراهیدی، العين، ج۸، ص۱۵۲.
2.. ازهری، تهذيب اللغة، ج۱۴، ص۲۶۰؛ صاحب بنعباد، المحيط فی اللغة، ج۱۰، ص۱۲؛ ابنفارس، معجم مقاييس اللغه، ج۳، ص۴۶۲.
3.. ازهری، تهذيب اللغة، ج۱۴، ص۲۶۰؛ صاحب بنعباد، المحيط فی اللغة، ج۱۰، ص۱۲.
4.. و الأصل الآخر: الشّكّ، يقال ظننت الشىءَ، إذا لم تتيقّنْه (ابنفارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۴۶۳).
