است از اشراف و اطلاع برای آزمایش یک شیء همراه با دقت آزمایش.۱ وی برای این ریشه معادل فارسی رسیدگی را به کار برده است.۲ اگر اشراف و اطلاع را در گوهر معنایی حسب وارد بدانیم، تمام کاربردهای آن معرفتی خواهند بود؛ اما بر اساس دیدگاه خلیل فراهیدی و ابنفارس، کاربرد حسب تنها در استعمالاتی که معنای ظن وجود دارد، معرفتی به شمار میرود.
در قرآن قرائنی معناشناختی وجود دارند که معنای حسب را مفهومی نزدیک به علم و شعور معرفی میکنند. اگرچه این شواهد کافی به نظر نمیرسند، ما را به این باور میرسانند که حسبان در مقابل معرفت قرار نمیگیرد: جانشینی مشتقات حسب با شعور و علم را میتوان در آیات زیر مشاهده کرد:
(وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ).۳
(فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا؛۴
از سوی خدا برای آنها اموری ظاهر میشود که هرگز گمان نمیکردند).
(كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَئهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ؛۵
امّا خداوند از آنجا که گمان نمیکردند به سراغشان آمد).
(وَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لاَ يَشْعُرُونَ؛۶
کسانی که قبل از آنها بودند، (آیات ما را) تکذیب نمودند و عذاب (الهی) از جایی که فکر نمیکردند به سراغشان آمد).
(أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ؛۷
