را به نوعی در آن مشاهده کرد که البته آن نیز بیانگر تردید روان‏شناختی است. این ساختار تعبیر (فَلا تَكُ في‏ مِرْيَةٍ مِنْهُ) و نظایر آن است که در بیشتر آیات مریه تکرار شده است. افزون بر اینکه این تعبیر به منفی بودن مفهوم مریه اشاره می‏کند، همچنین برخی از سیاق‏های آیاتی که این فراز در آنها آمده، با تردید معرفت‏شناختی سازگاری ندارند. برای نمونه به آیه زیر توجه کنید:

(فَلا تَكُ في‏ مِرْيَةٍ مِمَّا يَعْبُدُ هؤُلاءِ ما يَعْبُدُونَ إلَّا كَما يَعْبُدُ آباؤُهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصيبَهُمْ غَيْرَ مَنْقُوصٍ؛^۱

پس شک و ترديدى (در باطل بودن) معبودهايى كه آنها مى‏پرستند، به خود راه مده. آنها همان‏گونه اين معبودها را پرستش مى‏كنند كه پدرانشان قبلاً مى‏پرستيدند. و ما نصيب آنان را بى‏كم و كاست خواهيم داد).

در این آیه متعلق مریه معبودانی هستند که کافران می‏پرستیدند. در ادامه سیاق آیه با حرف استثنای «الا» پدران کافران را نیز وارد میدان می‏کند. برای آنکه مریه در این آیه به تردید معنا شود لازم است نخست تقدیری در بخش اول آیه مبنی بر بطلان این معبودان در نظر گرفته شود و در مرحله بعد سیاق استثنا و انشا از عبارت حذف و جمله به صورت خبری معنا شود. اما قرینه‏ای که سبب می‏شود مریه در این آیه به معنای تردید دانسته شود، نمابرداری ساختاری صدر آیه به نحو ظرفیت است. در این ساختار چند چیز مجرور «مِن» قرار گرفته‏اند: آیات وحی، لقای الهی، قیامت و معبودان دروغین. این ساختار گاه در خطاب به پیامبر نازل شده که بر اساس آن پیامبر از مریه در این موارد نهی شده، و گاه در مورد کافران نازل شده و بر اساس آن مریه کافران اثبات شده است. در ساختاری که خطاب به پیامبر نازل شده معمولاً عبارت (إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ) در

داده، نه قرآنی كه بر پیامبر نازل فرمود؛ زیرا اگر منظور قرآن باشد، تفریع جمله (فَلا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ) بر آن صحیح نیست.^۱

سایر مفسران نیز معنای مریه در این آیات را شک دانسته‏اند.^۲ مفسران معنای شک را در آیاتی که مریه به کافران نسبت داده شده، تنها مؤلفه معنایی مریه محسوب کرده‏اند، نمونه این دسته دو آیه زیرند:

(وَ لَا يَزَالُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا فِى مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتَّىٰ تَأْتِيَهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ؛^۳

كافران همواره درباره قرآن در شک هستند، تا آنكه روز قيامت به طور ناگهانى فرا رسد، يا عذاب روز عقيم [روزى كه قادر بر جبران گذشته نيستند] به سراغشان آيد).

(أَلَا إِنَّهُمْ فِى مِرْيَةٍ مِّن لِّقَاءِ رَبِّهِمْ أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَىْ‏ءٍ مُّحِيطٌ؛^۴

آگاه باشيد كه آنها از لقاى پروردگارشان در شک و ترديدند؛ و آگاه باشيد كه خداوند به همه چيز احاطه دارد).

نمابرداری ساختاری مریه در قرآن

در بررسی آیات قرآن هیچ شاهدی بر وجود مؤلفه تردید اعم از معرفت‏شناختی یا روان شناختی در مفهوم مریه دیده نمی‏شود و تنها دلیل این مؤلفه قول لغت‏دانان است. تنها یک ساختار وجود دارد که در نمابرداری ساختاری می‏توان قابلیت تردید