147
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

(وَ مِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَىٰ إِمَامًا وَرَحْمَةً أُولٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ من يَكْفُرْ بِهِ مِنَ ٱلْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَكُ فِى مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَ لَٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ؛۱

و پيش از آن كتاب موسى كه پيشوا و رحمت بود. آنها [حق‏طلبان و حقيقت‏جويان‏] به آن ايمان مى‏آورند و هر كس از گروه‏هاى مختلف به آن كافر شود، آتش وعده‏گاه اوست؛ پس، ترديدى در آن نداشته باش كه آن حق است از پروردگارت، ولى بيشتر مردم ايمان نمى‏آورند).

(فَلا تَكُ في‏ مِرْيَةٍ مِمَّا يَعْبُدُ هؤُلاءِ ما يَعْبُدُونَ إلَّا كَما يَعْبُدُ آباؤُهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصيبَهُمْ غَيْرَ مَنْقُوصٍ؛۲

پس شک و ترديدى (در باطل بودن) معبودهايى كه آنها مى‏پرستند، به خود راه مده. آنها همان‏گونه اين معبودها را پرستش مى‏كنند كه پدرانشان قبلاً مى‏پرستيدند و ما نصيب آنان را بى‏كم و كاست خواهيم داد).

(وَ لَقَدْ ءَاتَيْنَا مُوسَى ٱلْكِتَابَ فَلَا تَكُن فِى مِرْيَةٍ مِّن لِّقَائِهِ‏وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِى‏إِسْرَا ءِيلَ؛۳

ما به موسى كتاب آسمانى داديم و شک نداشته باش كه او آيات الهى را دريافت داشت؛ و ما آن را وسيله هدايت بنى‏اسرائيل قرار داديم).

تقریباً همه مفسران مریه در این آیات را مصداق شک، و شک را تردید معرفت‏شناختی در نظر گرفته‏اند و به همین دلیل در توجیه انتساب چنین شکی به پیامبر نظرهای متفاوتی ارائه کرده‏اند. برای نمونه در تفسیر المیزان آمده است:

منظور از بينه بصيرتی الهی است كه خداوند متعال به رسول خدا صلی الله علیه و آله

1.. سوره هود، آیه ۱۷.

2.. سوره هود، آیه ۱۰۹.

3.. سوره سجده، آیه ۲۳.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
146

الميم و الراء و الحرف المعتل أصلانِ صحيحان يدلُّ [أحدُهما] على مسحِ شي‏ءٍ و استِدرار، و الآخر على صلابةٍ في شي‏ء فالأوَّل‏ المَرْيُ‏: مَرْيُ‏ الناقة، و ذلک إذا مُسِحَتْ للحَلْب... و مما شذَّ منهما المِرْية: الشَّكّ.‏۱

مرحوم مصطفوی پس از بررسی آرای لغت‏شناسان، معنای مریه را چنین بیان کرده است: «أنّ الأصل الواحد في المادّة: هو ممارسة في شي‏ء حتّى يستخرج منه شيئا لنفسه مادّيّا أو معنويّا».۲ وی پس از ارائه این تعریف، تمام معانی دیگر و اشتقاقات مریه را به همین معنا بازگردانده، استعمالات قرآنی آن را نیز مصادیقی از معنای ممارست به شمار آورده است.۳

مصداق‏شناسی مریه در مفهوم‏سازی قرآنی

آیاتی که مریه در آنها به کار رفته است را می‏توان به دو گروه کلی تقسیم کرد. دسته اول آیاتی‏اند که مریه در آنها به صورت ثلاثی مجرد و با شکل اسمی و مصدری - مریة - نما شده است. در گروه دوم از آیات، مریه به صورت ثلاثی مزید و به شکل فعلی نمابرداری شده است. به منظور مصداق‏شناسی مریه در این آیات لازم است هر دسته به صورت جداگانه بررسی شود.

نمابرداری اسمی مریه

پنج آیه مریه را به صورت اسمی و مصدری به کار برده‏اند که در سه آیه دستور خودداری از مریه به پیامبر و در دو آیه به کافران داده شده است:

1.. ابن‏فارس، معجم مقاييس اللغه، ج۵، ص۳۱۴.

2.. مصطفوی، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج‏۱۱، ص ۸۸ .

3.. و من مصاديقه: مسح الضرع ليستخرج اللبن. و إدامة البحث و الكلام ليستخرج من لسان الطرف و من كلماته كلاما مفيدا لنفسه. و مسّ الرجل و تحريكه على الأرض ليحصّل أمرا لنفسه و لو في امر معنوىّ. و التردّد و المزاولة في شي‏ء حتّى يحصّل اطمينانا و المرية فعلة يدلّ على نوع من الممارسة و هو التردّد في أمر و المرية فعله كاللقمة و يدلّ على ما يمارس به و التماري و المماراة: فيهما دلالة على الاستمرار (مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ص۸۸ ـ ۸۹).

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18367
صفحه از 416
پرینت  ارسال به