می‏شود که از دانستن حقیقت کورند، در حالی که در آیه دوم برای رفع ریب از قیامت، به صدق حدیث خداوند استناد داده می‏شود. این ارجاع به راست‏گویی خداوند نیز به جهت رفع مؤلفه ناباوری یا نوعی استبعاد معرفت‏شناختی در ریب است که پایین‏ترین مرحله از مراحل اتهام‏زنی است.

کتاب و آیات الهی

دسته دیگری از آیات ریب به ریب در آیات و کتب آسمانی تعلق گرفته است. در این آیات نیز سرزنش چندانی دیده نمی‏شود، بلکه قرآن برای رفع ریب راه‏کار معرفت‏شناختی پیشنهاد می‏کند؛ نمونه بارز این آیات آیه ۲۳ سوره بقره است:

(وَ إِن كُنتُمْ فِى رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَ ٱدْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ؛^۱

و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پيامبر] نازل كرده‏ايم، شک و ترديد داريد، (دست‏كم) يک سوره همانند آن بياوريد؛ و گواهان خود را - غير خدا - براى اين كار فراخوانيد، اگر راست مى‏گوييد).

برخی از تفاسیر مخاطب این آیه را کافران، مشرکان و منافقان دانسته‏اند و از زبان آیه، آنان را به دلیل تردید معرفت‏شناختی یا ایمانی سزاوار سرزنش و عذاب خوانده‏اند. برای نمونه طبری نگاشته است:

و هذا من اللّٰه عزّ و جلّ احتجاج لنبيه محمد؟صم؟ على مشركی قومه من العرب و منافقيهم و كفار أهل الكتاب و ضلالهم‏.^۲

اما بافتی که این آیه در آن نازل شده، نشان می‏دهد که مخاطب این آیه تمام انسان‏ها هستند؛ انسان‏هایی که در نزول قرآن از سوی خدا بر پیامبر تردید

خلقت ابتدایی انسان در دنیا، یادآوری یا بیان دانش تولد انسان در دنیا و تذکر و تفکر انسان در مرحله پس از آن - مراحلی معرفت‏شناختی محسوب می‏شوند که به قصد از بین بردن ریب طراحی شده‏اند. امری که رفع آن با یک سری فعالیت‏های معرفت‏شناختی حاصل شود، یک امر معرفت‏شناختی خواهد بود. بدین ترتیب ریب در آیه را باید تردیدی معرفت‏شناختی در نظر گرفت. شاهد دیگر از مقایسه آیات ریب و آیات شک در موضوع قیامت به دست می‏آید. بر خلاف آیاتی که شک در قیامت را مطرح شک‏کنندگان در قیامت را به شدت سرزنش کرده‏اند، در آیات ریب سرزنشی در موضوع قیامت دیده نمی‏شود. نمونه را می‏توان در مقایسه دو آیه زیر مشاهده کرد:

(بَلِ ٱدَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِى ٱلْأَخِرَةِ بَلْ هُمْ فِى شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمُونَ؛^۱

آنها [مشركان‏] اطلاع صحيحى درباره آخرت ندارند، بلكه در اصل آن شک دارند، بلكه نسبت به آن نابينايند).

(ٱللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَىٰ يَوْمِ ٱلْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ ٱللَّهِ حَدِيثًا؛^۲

خداوند؛ معبودى جز او نيست. و به يقين همه شما را در روز رستاخيز - كه شكى در آن نيست - جمع مى‏كند؛ و كيست كه از خداوند راستگوتر باشد؟)

در آیه اول - آیه شک - مخاطب مشرکان‏اند؛ کسانی که تردید معرفت‏شناختی ندارند، بلکه امر قیامت را با وجود ادله بسیار تکذیب می‏کنند، در حالی که در آیه دوم - آیه ریب - انسان‏ها مخاطب‏اند. همچنین در آیه اول شک در آخرت به شدت سرزنش می‏شود، کافران تحقیر می‏شوند و گفته