اما اين بنايى كه آنها ساختند، همواره به صورت يک شک و ترديد در دل‏هايشان باقى مى‏ماند؛ مگر اينكه دل‏هايشان پاره پاره شود).

در آیه فوق، استعاره مفهومی «قلب ظرف است» به چشم می‏خورد. بنابراین، در این آیه از طرح‏واره حجمی استفاده شده که بر اساس آن قلب قلمرو مبدأ و ظرف قلمرو مقصد در نظر گرفته شده‏اند. در این استعاره، قلب مانند ظرفی در نظر گرفته می‏شود که محیط بر اشیای درون خود است؛^۱ بدین ترتیب، قلب بر ریب احاطه یافته است. در ادامه احاطه قلب بر ریب احاطه‏ای انفکاک‏ناپذیر تلقی شده است. بنابراین، در نمابرداری ظرفیت باید مفهوم‏سازی قرآن را در این آیه به این ترتیب بیان کرد:

الف - ریب به عنوان یک امر مجتمع در قلب قرار می‏گیرد؛

ب - قلب ریب را در بر می‏گیرد و بر آن احاطه می‏یابد؛

پ - ریب نه‏تنها با قلب تماس دارد، بلکه مانند غده‏ای سرطانی در الیاف قلب ریشه دوانده به‏گونه‏ای که دیگر نمی‏توان آن را از قلب جدا کرد و تنها راه جدا کردن آن پاره پاره کردن قلب است.

رابطه ریب و قلب در این نمابرداری را می‏توان به صورت زیر به تصویر کشید:

شکل شماره ۷: رابطه ریب و قلب

یا اعتقادی دانست. در دو آیه به قرار داشتن ریب در قلب اشاره شده است که باید هر دو آیه را به نحو تردید اعتقادی تحلیل کرد:

(إِنَّما يَسْتَأْذِنُكَ الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ارْتابَتْ‏ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ في‏ رَيْبِهِمْ‏ يَتَرَدَّدُونَ؛^۱

تنها كسانى از تو اجازه (اين كار را) مى‏گيرند كه به خدا و روز جزا ايمان ندارند و دل‏هايشان با شک و ترديد آميخته است؛ آنها در ترديد خود سرگردان‏اند).

در این آیه به روشنی قلب جایگاه ریب دانسته شده است. این محلیت البته به شکل کارکردی نما شده (وَ ارْتابَتْ‏ قُلُوبُهُمْ) و با توجه به اینکه ریب در جایگاه مرزنما قرار دارد، مفهوم سازی آیه نشان می‏دهد اگرچه قلب ظرف ریب است، چنان ریب در قلب رسوخ می‏کند که کارکرد معرفتی یا اعتقادی آن را تغییر می‏دهد. نتیجه فرآیند ارتیاب قلب، ایمان نداشتن به خدا و روز رستاخیز است که حاصل آن دوری از جهاد و حفظ جان دانسته شده است. از نشانه‏های دیگر اینکه ریب در این آیه به معنای غیرمعرفتی استعمال شده، تقابلش با ایمان است. بر اساس این آیه، کسانی دچار ریب قلب می‏شوند که ایمان ندارند. بنابراین بی‏ایمانی و ریب قلب دو روی قلب به شمار می‏روند. بافت سرزنش‏آمیز آیه نیز دلالت دارد که تردید در این آیه به سبب شک معرفت‏شناختی حاصل نشده است، بلکه با وجود مقتضی معرفت‏شناختی بر ایمان، این افراد دچار ریب شده‏اند و بر آن مذمت می‏شوند:

(لا يَزالُ بُنْيانُهُمُ الَّذي بَنَوْا ريبَةً في‏ قُلُوبِهِمْ إلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ؛^۲