شک اشاره کرده‏ است. به بیان دیگر، تعجب اصحاب از اینکه امام علیه السلام شاک را کافر شمرده به این دلیل بوده که اصحاب به مقتضای دیدگاه مشهور، شک را تردید معرفت‏شناختی معنا کرده بودند و تعجب کرده بودند چگونه امام علیه السلام شخصی که دارای تردید معرفت‏شناختی است و هنوز به معرفت دست نیافته را کافر می‏شمرد. امام علیه السلام برای رفع این استبعاد مؤلفه مرکزی شک، یعنی انکار، را مطرح می‏کنند نشان می‏دهند که معنای جحد، انکار یا عدم تسلیم ویژگی اصلی شک در مفهوم قرآنی آن است.

جمع‏بندی: تعلق شک به حوزه ایمان و توسعه شعاعی به حوزه معرفت

با توجه به آنچه در معنای شک در جهان‏بینی قرآنی ارائه شد، روشن می‏شود که شک در حقیقت به حوزه شناختی معرفت تعلق ندارد، بلکه باید آن را از حوزه شناختی ایمان به شمار آورد. از دیدگاه قرآن اسلام، کفر، نفاق و ایمان مفاهیم هم‏حوزه شک محسوب می‏شوند. به سختی می‏توان مواردی از شک را در قرآن یافت که دارای دلالت معناشناختی باشد. حتی اگر این مفهوم در یک یا دو آیه موجه به نظر برسد، علاوه بر آنکه با سایر آیات دارای تعارض است، باید آن را لایه‏ای مجازی از شبکه شعاعی معنای ایمانی شک محسوب کرد.

مفسران آن را همان شک دانسته‏اند - هوی، تردد و استسلام به هیچ وجه مؤلفه‏هایی معرفتی به شمار نمی‏روند.

دسته‏ای دیگر از روایات مؤلفه جحود را در معنای شک برجسته ساخته‏اند که در حقیقت از مفهوم‏سازی تسلیم نشدن در جهان‏بینی قرآنی از این واژه خبر می‏دهند؛ از جمله روایتی از امام باقر علیه السلام، که مؤلفه جحد و انکار را به عنوان تفسیری بر معنای شک مطرح کرده است:

۰.عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: لَا يَنْفَعُ مَعَ الشَّكِ‏ وَ الْجُحُودِ عَمَلٌ؛^۱

۰.امام باقر فرمود علیه السلام: با وجود شک و انکار عمل سودی ندارد.

نمونه دیگر روایتی از امام صادق علیه السلام است که در آن جنبه انکار و جحد به روشنی در تعریف شک دیده می‏شود:

۰.عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً عَنْ يَسَارِهِ وَ زُرَارَةُ عَنْ يَمِينِهِ فَدَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو بَصِيرٍ فَقَالَ: «يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِيمَنْ شَكَ‏ فِي اللَّهِ». فَقَالَ: «كَافِرٌ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ». قَالَ: «فَشَكَ‏ فِي رَسُولِ اللَّهِ». فَقَالَ: «كَافِرٌ». قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى زُرَارَةَ فَقَالَ: «إِنَّمَا يَكْفُرُ إِذَا جَحَدَ».^۲

این روایت نشان می‏دهد که امام علیه السلام، بر خلاف اصحاب که برداشتی معرفت‏شناختی از شک در نظر داشته‏اند، برداشت قرآنی شک را مورد توجه قرار داده، شاک را کافر خوانده‏ و در برابر تعجب اصحاب به مؤلفه جحد در معنای