موجود در آیات، خرص چه معنایی دارد؟ همان‏گونه که بیان شد، خرص همواره در مقابل علم برجسته شده است. بر اساس این نمابرداری، خرص از ویژگی‏های علم برخوردار نیست، بلکه به دلیل تقابل با علم، در دسته شبه‏معارف قرار می‏گیرد. بنابراین، خرص امری شبه‏معرفتی به شمار می‏آید که ظن را در پی خواهد داشت. با توجه به این دو نکته، خرص را نمی‏توان به معنای کذب در معنای پیش‏نمونه در نظر گرفت؛ زیرا دروغ امری شبه‏معرفت نیست و از امور عملی و رفتاری انسان به شمار می‏آید. به بیان دیگر، دروغ معرفت یا شبه معرفتی شمرده نمی‏شود که تبعیت ظن را در پی داشته باشد. اگرچه قرآن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم فرآیندی از خرص ارائه نکرده، از میان معانی گفته شده می‏توان معنای حدس و تخمین را به مفهوم پیش‏نمونه‏ای خرص نزدیک‏تر دانست؛ زیرا اولاً از مفاهیم معرفت‏شناختی به شمار می‏رود، ثانیاً در مقابل علم و ویژگی‏های آن قرار می‏گیرد و ثالثاً می‏توان ظن را بر مبنای آن استوار کرد.

دیگر عنصری که با عناصر سازنده ظن ارتباطی خدشه‏ناپذیری پیدا می‏کند، اما در آیات قرآن به صورت صریح از آن یاد نشده، استنادناپذیر بودن ظن است. هیچ یک از دو دسته از ظنون مورد تأیید و ظنون مذموم قابلیت به اشتراک‏گذاری را ندارند و بر یکی از منابع معرفت استناد نمی‏یابند. همین دلیل سبب می‏شود که ظن مذموم قرآنی معرفت به شمار نیاید؛ زیرا علاوه بر اینکه این ظنون قابل استناد نیستند، محتوایشان نیز با واقعیت سازگار نیست. در دسته‏ای از ظنون که آیات قرآن آنها را در جایگاه یقین و علم می‏نشاند، این ظنون اگرچه قابل استناد و استدلال نیستند، به جهت آنکه با واقعیت تطابق کامل دارند، نفی نمی‏شوند و قرآن تأییدشان می‏کند.

(مَّا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ؛^۱

به این امر هیچ‏گونه علم و یقین ندارند و جز دروغ چیزی نمی‏گویند).

در آیه دیگری که از لحاظ مفهومی جانشین عبارت بالا به شمار می‏آید، ظن نیز در میان علم و خرص وارد میدان شده است. این آیه وجود رابطه معنایی ظن و خرص در مقابل علم را اثبات می‏کند، با این تفاوت که از ظن در مقام عمل (تبعیت) یاد شده است و از خرص در مقام معرفت‏ورزیدن:

(قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنا إِنْ تَتَّبِعُونَ إلَّا الظَّنَ‏ وَ إِنْ أَنْتُمْ إلَّا تَخْرُصُونَ؛^۲

بگو آیا دلیل روشنی (به این موضوع) دارید پس آن را به ما نشان دهید. فقط از پندارهای بی‏اساس پیروی می‏کنید و تخمین‏های نابجا می‏زنید).

از پنج کاربرد واژه خرص در قرآن، سه مورد آن با ظن مرتبط است که از نزدیکی معنایی این دو واژه خبر می‏دهد. خرص در قرآن همواره دارای بار منفی بوده و به صورت مثبت یا خنثا به کار نرفته است. برخی از مفسران معنای کذب را در مفهوم خرص پذیرفته‏اند^۳ و برخی تخمین زدن را معنای خرص دانسته‏اند؛^۴ برخی نیز میان چند معنا جمع کرده‏اند.^۵ حال با توجه به قرائن