خواهد بود. همچنین اگر تردید به همراه خوش‏بینی باشد، از دایره معنای ریب خارج می‏شود و واژه ریب برای آن به کار نمی‏رود. اتهامی که در پیش‏نمونه وجود دارد، فقط احتمالی نفسانی است که دلیل عقلی یا خارجی بر آن وجود ندارد که نیازمند بررسی است.

پیش‏نمونه ظن

در پیش‏نمونه ظن از آیات به دست آمد که ظن در قرآن دارای دو مصداق عدم العلم و اعلی العلم است. همچنین در مفهوم ظن در قرآن به این نتیجه می‏رسیم که مراد از ظن معرفت یا شبه‏معرفتی است که اولاً دلیل آن یک دلیل نوعی نیست، بلکه شخصی است، ثانیاً بر هیچ یک از منابع معرفت شامل عقل، قلب، وحی و فطرت اتکا ندارد و ثالثاً ظن معرفت یا شبه‏معرفتی است که بر نفس و حالت‏ها و انفعالات نفسانی تکیه دارد. این ویژگی‏ها در هر دو مصداق ظن مثبت و منفی وجود دارد. در پیش‏نمونه این مفهوم در قرآن آنچه بیش از هر ویژگی دیگری دخالت دارد، ویژگی دلیلی است که سبب حصول ظنون می‏شود. به بیان دیگر، آنچه نمونه اولیه و هسته مرکزی معنای ظن را در قرآن تشکیل می‏دهد، در حقیقت بیشتر بر دلیل ظن تکیه دارد؛ به این ترتیب، پیش‏نمونه مفهوم ظن در قرآن با توجه به دلیل یا اماره آن اینچنین تعریف می‏شود: «ظن معرفت یا شبه‏معرفتی است که دلیل آن یک برهان عقلی یا شرعی نوعی نیست و به نفس و حالت باطنی افراد انتساب می‏یابد و از یک پدیده خارجی سرچشمه می‏گیرد».

پیش‏نمونه یقین و اطمینان

ویژگی‏هایی که در مفهوم یقین ایفای نقش می‏کنند، در حقیقت به راه‏های کسب علم مرتبط می‏شوند. بر این اساس، یقین هم از استدلال عقلی حاصل می‏شود

پیش‏نمونه شک و ریب

معنای تردید نمونه اولیه واژه شک در قرآن است. این معنا با ملاک‏ برتری در شبکه معنایی قابل تأیید است؛ زیرا اساساً استعمال واژه شک بدون وجود معنای تردید در قرآن بدون وجه می‏نماید. افزون بر این، در مواردی از استعمالات قرآنی واژه شک می‏توان معنای تردید را به صورت برجسته مشاهده کرد، با این تفاوت که مراد از تردید در واژه شک در قرآن اعم از تردید معرفت‏شناختی و ایمانی است. با در نظر گرفتن همین معنا نمونه اعلای مفهوم شک در قرآن عدم ایمان و تصدیق قلبی دانسته می‏شود. به همین دلیل، در بیشتر کاربردهای شک در آیات قرآن، معنای معرفت‏شناختی، یعنی تردد ذهن میان دو امر معرفتی، مورد توجه نیست، بلکه فقط یک معرفت وجود دارد که از پشتوانه علمی و استدلال نیز برخوردار است؛ اما شخص به دلایل غیر معرفتی از پذیرش و تسلیم در برابر آن سر باز می‏زند. بر این اساس، مؤلفه تردید نفسانی در حقیقت از آثار نپذیرفتن معرفتی خواهد بود که از دلایل علمی قوی برخوردار است. به این ترتیب، باید عدم تسلیم و اعتقاد به یک معرفت واقعی را معنای مرکزی شک در قرآن دانست.

با تحلیل ویژگی‏های معنایی در ریب نیز مشخص می‏شود که پیش‏نمونه ریب در قرآن معنایی غیر معرفتی دارد، اگرچه در لایه‏های معنایی بعدی خود به معنای معرفت‏شناختی گسترش می‏یابد. این پیش‏نمونه تردید همراه با اتهام است. در حقیقت، آنچه ریب را از شک و واژه‏های هم‏بسته آن تمایز می‏بخشد ویژگی اخلاقی آن است. اگر اتهام‏زدن در مقابله با استدلال و دلیل روشن عقلانی یا حسی قرار گیرد، ریب دارای بار منفی است و اگر اتهام فقط به معنای وجود یک احتمال بدون هیچ‏گونه بدبینی باشد، بدون بار ارزشی یا غیر ارزشی