نهند، آن را در مفهوم شک دسته‏بندی می‏کند.^۱ ابن‏فارس ریشه شک را دال بر تداخل می‏داند و اعتقاد دارد شکِ خلاف یقین نیز از همین دلالت اشتقاق می‏یابد. به شک‏کننده شاک می‏گویند؛ زیرا دو امر بر شاک تداخل می‏کنند و او به هیچ‏یک یقین ندارد.^۲ راغب اصفهانی با تشریح بیشتری می‏گوید: «شک اعتدال و تساوی دو نقیض است در نزد انسان. شک گاه به دلیل وجود دو اماره متساوی در دو طرف نقیض رخ می‏دهد و گاه به دلیل وجود نداشتن اماره در نقیضین».^۳

راغب شک را نوعی جهل و اخص از آن به شمار می‏آورد؛ به دلیل اینکه جهل در مواردی عدم علم به نقیضین است و شک نیز دقیقاً به همین معنا است که در این صورت هر شکی جهل شمرده می‏شود، ولی هر جهلی شک نخواهد بود. وی در استشهاد بر سخن خود، به آیات قرآن تمسک جسته است.^۴ برخی این کلام راغب را نشان‏دهنده آن می‏دانند که شک گاه مصداق جهل قرار می‏گیرد و گاه مصداق ظن؛ چراکه اگر هر یک از دو طرف دارای اماره باشند، درحقیقت به معنای ظن نزدیک خواهند بود.^۵

راغب در نهایت نتیجه می‏گیرد که شک پاره کردن و شکاف در چیزی است. شک به گونه‏ای است که نمی‏توان در آن رأی مستقری یافت که بتوان برآن اعتماد کرد و ثابت ماند. همچنین وی استعاره شک از معنای چسبیدن استخوان به پهلو را نيز صحيح می‏داند به اين معنى كه دو نقيض طورى به يكديگر چسبيده و نزديكند كه فهم و رأی نمی‏توانند بین آنها ورود کنند.^۶

نسبت به واژه‏ها، معانی واژه‏هایی که با عنوان واژه‏های هم‏بسته شک خوانده‏ایم، نیز بررسی خواهند شد.

چیستی شک در لغت

بیشتر لغت‏دانان شک را با ضدش که آن را یقین می‏دانند، تعریف کرده‏اند،^۱ در حالی که برخی از این لغت‏شناسان یقین را نیز به شک شناسانده‏ و گرفتار دور در تعریف شده‏اند.^۲ رافعی توضیح می‏دهد که مراد لغت‏دانان از ضد یقین بودن شک این است که شک، تردید میان دو طرف است حال دو طرف مساوی باشند یا یکی بر دیگری ترجیح داشته باشد؛^۳ به این ترتیب، شک بر مطلق تردید اطلاق می‏شود.^۴ برخی از متکلمان و لغویان شک را مقابل علم دانسته‏اند، جوینی شک را یکی از اضداد خاصه علم به شمار آورده است، با این توضیح که شک تردد میان دو اعتقاد است، بدون ترجیح یکی بر دیگری.^۵ وی در جایی دیگر، مساوی نبودن دو اعتقاد را نیز مشمول مفهوم شک می‏داند و تا زمانی که یکی از دو اعتقاد به درجه‏ای نرسد که عقلا امور معتبر خود را بر پایه آن بنیان