این معنا که پس از ایجاد معرفت در انسان (ذکری)، معرفت به همین مرحله ختم نمی‏شود و مرحله جدیدی آغاز می‏شود:

(ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ ٱللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ ٱللَّهِ تَطْمَئِنُّ ٱلْقُلُوبُ؛^۱

آنها کسانی هستند که ایمان آورده‏اند و دل‏هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است آگاه باشید تنها با یاد خدا دل‏ها آرامش می‏یابد).

ذکر در لغت به معنای، یادآوری و مقابل نسیان است. العین بین ذِکر (با کسر) و ذُکر (با ضم) تفاوت قائل شده، اولی را به معنای حفظ و دومی را به معنای یادآوری با زبان دانسته است.^۲ جوهری ذِکر، ذکری و ذکرة را خلاف نسیان دانسته است.^۳ ابن‏فارس ذکر را به یادآوری زبانی و قلبی معنا کرده، آن را خلاف نسیان به شمار آورده است.^۴ ابوهلال عسکری در بیان فرق بین تذکیر و تنبیه ذکر را در جایی فرض کرده است که انسان دانسته‏های خود را فراموش کند و سپس به واسطه اسباب و عللی آن دانسته‏ها را باز بخواند. او در نهایت ذکر را علم بعد از فراموشی دانسته است.^۵ بر این اساس، می‏توان گفت که معنای پایه ذکر، همان علم به شئ بعد از فراموشی آن است، که ممکن است این یادآوری در قلب یا بر زبان باشد. بنابراین، ذکر نوعی علم است.

ابن‏عاشور اطمینان در این آیه را اطمینان معرفت‏شناختی دانسته، آن را به دلیل آنکه شک به صورت مجازی بر اضطراب اطلاق می‏شود، استعاره از یقین معرفت‏شناختی به شمار آورده است: «و الاطمئنان: السكون، و استعير هنا

سکون مسلمانان رنگ و بوی روان‏شناختی داشته است.

بر روان‏شناختی بودن اطمینان در این آیه می‏توان سیاق آیات پیشین را نیز شاهد آورد. در آیات پیش سخن از اضطراب مسلمانان پس از مواجهه با کثرت دشمنان در نبرد است. همان‏گونه که این اضطراب یک اضطراب روانی به دلیل اطلاع از کثرت دشمنان است، اطمینان در این آیه نیز آرامش و سکون روان‏‏شناختی خواهد بود که یک منشأ معرفتی، یعنی اخبار خداوند به مسلمانان مبنی بر یاری آنان، دارد. اطمینان روان‏شناختی با مبدأ معرفتی را می‏توان در آیه زیر نیز مشاهده کرد:

(قالُوا نُريدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْها وَ تَطْمَئِنَ‏ قُلُوبُنا وَ نَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنا وَ نَكُونَ عَلَيْها مِنَ الشَّاهِدينَ؛^۱

گفتند: « (ما نظر بدى نداريم) مى‏خواهيم از آن بخوريم، و دل‏هاى ما (به رسالت تو) مطمئن گردد و بدانيم به ما راست گفته‏اى و بر آن گواه باشيم»).

در این آیه اطمینان قلب در همنشینی با علم به صدق ادعای نبوت عیسی علیه السلام آمده است. همنشینی اطمینان و علم نشان می‏دهد که این دو با هم تفاوت معنایی دارند. بنابراین، اطمینان در این آیه مفهومی معرفت‏شناختی به شمار نمی‏آید؛ زیرا اطمینان و معرفت (نعلم) از یکدیگر متمایز شده‏اند. در آیه قبل، حواریان از عیسی علیه السلام درخواست غذای آسمانی کردند که در آیه مذکور هدف از این درخواست دو بعد معرفتی و روان‏شناختی بیان می‏شود. از نظر روانی اطمینان قلب و از نظر معرفتی، علم به دست می‏آید. نتیجه مفهوم سازی این است که اطمینان در این آیه به بُعد روان شناختی قلب بازمی‏گردد؛ اما از آن جهت که این اطمینان با رؤیت معجزه حاصل شده، متوقف بر معرفت است.

اطمینان در قرآن همچنین نسبتی با ذکر برقرار کرده و بر آمده از آن است؛ به