331
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

خلقت قرار می‏دهد تا ابراهیم علیه السلام با قرار گرفتن در فرآیند آفرینش مجدد پرندگان و با مشاهده پدیده زنده شدن پرندگان به اطمینان دست یابد.

تمام استعمالات رؤیت در قرآن دارای معانی معرفت‏شناختی‏اند؛ دست‏کم باید اعتراف کرد هیچ‏یک از آنها از مفهوم روان‏شناختی برخوردار نیستند. بنابراین، رؤیت در این آیه نیز دارای معنای معرفت‏شناختی است یا نخستین زیرحادثه آن نوعی معرفت را شامل می‏شود.

سطح مشخص‏بودگی اطمینان در قرآن

سطح مشخص‏بودگی یا تشخص تفسیر موقعیت بر اساس تعینی است که با کمک‏ گرفتن از الفاظ یا ساختار جمله برای یک مفهوم حاصل می‏شود و از مراتب آن، تعینی است که هر لفظ با مفهوم خود از آن برخوردار می‏شود. به عبارت دیگر، هر واژه به واسطه مفهوم خود دارای مرتبه‏ای از مشخص‏بودگی است.۱ برای مثال، حیوان دارای سطحی از تعین و تشخص است، پرنده سطح دیگری از تشخص را دارد و کبوتر سطح دیگری. به این ترتیب هر یک از واژه‏های مختلف سطحی از تعین را به خود اختصاص می‏دهند. سطوح تعین گاه با ارتباط کل و جزء نشان داده می‏شوند؛ به این صورت که از میان اجزا یکی مشخص می‏شود و نماسازی صورت می‏گیرد.

با توجه به این مقدمه می‏توان سطح تشخص واژه اطمینان در آیاتی که این واژه به نحوی در نسبت با انسان قرار گرفته است را در سه سطح تحلیل کرد. سطح اول را اطمینان معرفت‏شناختی تشکیل می‏دهد. سطح دوم اطمینان روان‏شناختی است که شامل دو سطح اطمینان روان‏شناختی با مبدأ معرفتی و

1.. Langacker, Cognitive linguistics: Basic readings; Cognitive grammer, p. ۳۵- ۳۶.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
330

این کاربرد صرف دیدن را شامل نمی‏شود، بلکه آموزشی را نشان می‏دهد که مشاهده در آن نقش اصلی را برعهده دارد: (إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ‏ اللَّهُ)۱، این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا به آنچه خداوند به تو آموخته در میان مردم قضاوت کنی.

مشاهده به معنای اعتقاد

در آیه (إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ؛۲ من تو و قوم تو را در گمراهی آشکاری می‏بینم) نیز رؤیت به معنای مشاهده صرف نیست، بلکه هدفش بیان اعتقاد گوینده است.

رؤیت به معنای تأمل

(وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى‏ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوارٌ أَ لَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لا يُكَلِّمُهُمْ وَ لا يَهْديهِمْ سَبيلاً؛۳

قوم موسى بعد (از رفتن) او (به ميعادگاه خدا)، از زيورهاى خود گوساله‏اى ساختند؛ جسد بى‏جانى كه صداى گوساله داشت! آيا آنها نمى‏ديدند كه با آنان سخن نمى‏گويد و به راه (راست) هدايتشان نمى‏كند؟).

رؤیت در این آیه به معنای تفکر و تأملی است که نتیجه عقلانی در پی خواهد داشت.

با توجه به تقسیماتی که در معنای رؤیت در قرآن بیان شد، به آیه ۲۶۰ سوره بقره بازمی‏گردیم. در اجابت به درخواستِ ابراهیم علیه السلام خداوند او را در فرآیند

1.. سوره نساء، آیه ۱۰۵.

2.. سوره انعام، آیه ۷۴؛ سوره اعراف، آیات ۶۰ و ۶۶؛ سوره یوسف، آیه ۳۰، ۱۳۰؛ سوره هود، آیات ۲۷ و ۹۱.

3.. سوره اعراف، آیه ۱۴۸.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18270
صفحه از 416
پرینت  ارسال به