317
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

برجستگی ایمان در معنای یقین در این آیه نیز بارز است. یقین‏دارانی که در این آیه به آنان اشاره شده کسانی‏ هستند که به وحی و پیامبران ایمان دارند و بر اساس آیات پیشین،۱ اهل تقوا نیز شمرده شده‏اند. بنابراین، در مورد آخرت نیز آنچه در مورد آنان اهمیت می‏یابد، ایمان آنان است. به بیان دیگر، خدواند هدایت قرآن را مشمول افرادی می‏داند که تقوا پیشه می‏کنند و به پیامبران و وحی ایمان دارند. این سیاق با ایمان به آخرت کامل می‏شود، نه با معرفت به آن. همچنین صرف علم به آخرت نمی‏تواند ملاکی برای تقوا محسوب شود؛ زیرا بسیاری از کافران نیز به آخرت معرفت داشتند، اما آن را تصدیق نکردند و به آن ایمان نیاوردند. بر این اساس در این آیه مؤلفه ایمان در معنای یقین برجسته است. البته ایمان به آخرت به درستی تابعی از شناخت آن است، ولی این به معنای وجود ویژگی علم در معنای یقین در این آیه نیست؛ همان‏گونه که خود ایمان نیز تابعی از شناخت است؛ اما مؤلفه شناخت را به صورت کلی یکی از مؤلفه‏های ایمان در نظر نمی‏گیریم.

در دسته‏ای دیگر از آیات، که می‏توان برجستگی ایمان و اعتقاد را در مفهوم یقین مشاهده کرد، این واژه پس از اعمال صالح آمده است. یکی از این گروه، آیه ۳ سوره نمل است:

(الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ‏؛

همانان كه نماز را برپا مى‏دارند و زكات را مى‏پردازند؛ و آنها به آخرت يقين دارند).

افزون بر اینکه عمل صالح بر ایمان به حقیقت آخرت متوقف است، سیاق

1.. (ذَالِكَ الْكِتَبُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ* الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ ممَا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ) (سوره بقره، آیه ۲ و ۳).


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
316

(وَ لَوْ تَرى‏ إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ‏؛۱

و اگر ببينى مجرمان را هنگامى كه در پيشگاه پروردگارشان سر به زير افكنده، مى‏گويند: «پروردگارا، آنچه وعده كرده بودى ديديم و شنيديم. ما را بازگردان تا كار شايسته‏اى انجام دهيم؛ ما (به قيامت) يقين داريم»).

کافرانی که در این آیه از آنان سخن رفته، باور خود را مبتنی بر سمع و بصر کرده‏اند. در این آیه نیز استدلال عقلانی دخالتی در یقین ندارد؛ اما اعتقاد در معنای یقین وجود دارد و این اعتقاد مستقیماً بر سمع و بصر استوار شده است. یقین به معنای اعتقاد در آیه زیر نیز دیده می‏شود:

(أَ فَحُكْمَ الْجاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ‏؛۲

آيا آنها حكم جاهليت را (از تو) مى‏خواهند؟ و چه كسى بهتر از خدا براى قومى كه اهل يقين هستند حكم مى‏كند؟).

در این آیه عنصر معرفت در یقین برجسته نیست، بلکه یقین در آیه در معنای اعتقاد و باور به خدا نما شده است. بنابراین، در لایه‏ای دیگر، فقط اعتقاد در معنای یقین برجسته می‏شود.

در آیه ۴ سوره بقره یقین‏داران کسانی به شمار آمده‏اند که از ویژگی‏های نفسانی و مثبتی نظیر ایمان، هدایت و تقوا برخوردارند:

(وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ‏؛

و آنان كه به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو (بر پيامبران پيشين) نازل شده، ايمان مى‏آورند؛ و به رستاخيز يقين دارند).

1.. سوره سجده، آیه ۱۲.

2.. سوره مائده، آیه ۵۰.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18631
صفحه از 416
پرینت  ارسال به