معرفت‏شناختی یا همان علم است، تفاوتش با علم چیست؟ به عبارت دیگر، اگر یقین از همان مفهومی برخوردار است که در علم می‏بینیم، نباید هیچ‏ تمایزی میان علم و یقین باشد، در حالی که اصل اصالت تعابیر قرآنی بر این نکته پا می‏فشارد که واژگان مفاهیم مختص به خود را دارند. تأکید بر این نکته لازم است که اگرچه ویژگی روان‏شناختی سکون نفس در مفهوم یقین وجود ندارد، اطمینان نفسانی می‏تواند نتیجه یقین باشد. همچنین نبود مؤلفه روان‏شناختی در پیش‏نمونه یقین به معنای آن نیست که در شبکه شعاعی یقین و در لایه‏های بعدی نتوان مفهوم یقین روان‏شناختی را یافت؛ اما در حقیقت بر اساس ملاک تعیین پیش‏نمونه، یعنی برتری معنایی و روابط معنایی گسترده در شبکه معنایی، ویژگی سکون نفس نمی‏تواند معنای مرکزی برای مفهوم یقین اتخاذ شود.

پیش‏نمونه قرآنی یقین

آیات یقین برخی از ویژگی‏هایی که بررسی شدند را از مفهوم مرکزی آن خارج و برخی دیگر را وارد کردند. از ویژگی‏هایی که در مفهوم یقین واردند این است که مربوط به راه‏های کسب علم به شمار می‏آیند. بر این اساس، یقین هم از استدلال عقلی حاصل می‏شود و هم از طریق ادراکات حسی، نظیر سمع و بصر یا ادراکات شهودی، نظیر رؤیت شهودی. همچنین یقین را باید از حوزه شناختی معرفت به شمار آورد؛ اما دلیلی قرآنی بر اینکه یقین فقط علم به ثابتات باشد، وجود ندارد. البته قرآن همواره یقین را علمی ثابت دانسته است و به بیان دیگر، اگرچه ثبوت و استمرار از خارج _از صیغه مضارع یا راه‏های کسب_ این مفهوم به ماده یقین افزوده شده است اما علمی که قرآن در یقین یاد کرده نقض نمی‏شود و یقین‏داران از علم خود بازنمی‏گردند. همچنین یقین از

صورت اسم ظاهر، منبع یقین دانسته نشده، بلکه از آن با ضمیر «کم» یا «هم» یاد شده را در نسبت با جزء اصلی هویت انسان تفسیر کرد.

اطمینان نفسانی

آیا یقین یک کیف نفسانی به معنای اطمینان روان‏شناختی است یا امری معرفت‏شناختی به شمار می‏رود که به نفس نسبت داده می‏شود؟ اگرچه از دیدگاه مشهور فیلسوفان، امور معرفتی و علم کیف نفسانی شمرده می‏شوند، از سنخ امور نفسانی دیگر نظیر لذت و الم یا ترس و حزن نیستند و از راه ذهن بر نفس عارض می‏شوند. اگر یقین از امور معرفتی به شمار آید، می‏تواند دارای آثار روان‏شناختی هم باشد؛ اما داشتن اثر روان‏شناختی، نظیر سکون نفس، به معنای آن نیست که یقین در مفهوم خود امری روان‏شناختی محسوب شود. به بیان روشن‏تر، آیا باید یقین را علمی در نظر بگیریم که در نتیجه آن اطمینان حاصل می‏شود یا به خود اطمینان نفسانی یقین اطلاق کنیم؟

آیات قرآن هیچ‏گونه آثار روان‏شناختی، اعم از احساسات یا انفعالات نفسانی، را به یقین نسبت نداده‏اند. در مقابل، تمام مواردی که به یقین نسبت داده شده‏اند، از امور معرفتی به شمار می‏روند. این امور معرفتی عبارت‏اند از: علامت‏ها؛ ادراکات معرفتی، نظیر سمع و بصر؛ واژگان مربوط به کسب معرفت، نظیر احاطه؛ تبیین و تفصیل و واژگانی مربوط به فرآیند و مراتب معرفت، نظیر بصائر و ظن و ریب. همچنین در قرآن یقین هیچ‏گاه به قلب یا فؤاد، که مرکز احساسات و انفعالات انسانی‏اند، نسبت داده نشده است تا بتوان این احتمال را مطرح کردکه یقین حالتی روان‏شناختی دارد. بنابراین، نمی‏توان ویژگی سکون نفس را در پیش‏نمونه مفهومی یقین وارد دانست.

اکنون این پرسش مطرح می‏شود که اگر یقین فقط دارای مفهومی