305
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

شاهدی - نظیر باب استفعال۱ - بر این معنا وجود داشته باشد. باهم‏آیی تبیین و آیات که اموری در فرآیند کسب معرفت را نشان می‏دهند بیان‏کننده این واقعیت است که مؤلفه اعتقاد نه‏تنها یکی از ویژگی‏های مهم در مفهوم یقین شمرده می‏شود، بلکه در این آیات ویژگی معرفت‏شناختی را از مفهوم یقین خارج می‏سازد. بر اساس آیات بالا خداوند نشانه‏ها را برای یقین‏داران تبیین می‏کند. کارکرد نشانه‏ها همواره دلالت و معرفت بوده است. این کارکرد نشانه‏ای زمانی حاصل می‏شود که فرد از علم و اطلاع در مورد مدلول بی‏بهره باشد. اگر شخص پیش از نشانه، اطلاع کافی درباره مدلول داشته باشد دیگر نشانه برای او مفید نخواهد بود و کارکرد خود را از دست خواهد داد. توجه به معنای تبیین در قرآن نشان می‏دهد که این واژه فقط واژه‏ای معرفت‏شناختی است. تبیین در قرآن به معنای روشن شدن آمده است. از دیدگاه قرآن، زمانی که امری برای انسان روشن شود، تبین حاصل می‏شود. برای نمونه در مورد پایان و آغاز زمان روزه آمده است:

(وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ‏ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر؛۲

بخورید و بیاشامید تا رشته سپید صبح از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد).

بنابراین، تبین به معنای جدایی و روشن‏شدگی است. در نمونه‏های دیگری از آیات نیز همین مفهوم مشاهده می‏شود:

(سَنُريهِمْ‏ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَق‏؛۳

1.. و أمّا الاستيقان: فهو استفعال و يدلّ على ميل و طلب لحصول فعل، كما فى الطلب و التمايل الى حصول اليقين (وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا‏) (مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱۴، ص۵۴).

2.. سوره بقره، آیه۱۸۷.

3.. سوره فصلت، آیه۵۳.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
304

مسیرپیما و مرزنما نشان می‏دهد که معنای نهفته در یقین فراتر از یک امر معرفت‏شناختی صرف است؛ زیرا عمل تنها با کسب علم، حتی به صورت زوال‏ناپذیر و ثابت، انجام نمی‏گیرد و نیاز به چیزی فراتر از یک علم صادقِ ثابت است. بنابراین، دست‏کم اعتقاد،که کوچک‏ترین مؤلفه برای انجام اعمال صالح است، در یقین وجود دارد. می‏توان شاهد دیگری نیز در این باره ارائه کرد و آن این است که یقین در مورد کافران به صورت اسمی به کار نرفته است، در حالی که می‏دانیم کافران با برهان‏های متقن پیامبران و معجزات آنان که قران با عنوان بینات از آنها یاد کرده، از علم کافی و ثابت درباره خداوند و قیامت برخوردار بودند؛ اما هیچ‏گاه این علم به ایمان منتهی نشد و قرآن نیز ازعلم ثابت کافران با عنوان یقین یاد نکرده است.

در دسته‏ای دیگر از آیات، یقین در همنشینی با واژگانی که نشان‏دهنده فرآیند معرفت‏اند، نظیر تبیین و تفصیل، آمده است:

(قَدْ بَيَّنَّا الْآياتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ؛۱

آیات و نشانه‏ها را برای اهل یقین (و حقیقت‏جویان) روشن ساخته‏ایم).

(وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنينَ‏؛۲

در زمین آیاتی برای جویندگان یقین است).

(وَ في‏ خَلْقِكُمْ وَ ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ؛۳

و نیز در آفرینش شما و جنبندگانی که (در سراسر زمین) پراکنده ساخته نشانه‏هایی است برای جمعیتی که اهل یقینند).

برخی از مفسران یقین در این آیات را به طلب یقین معنا کرده‏اند،۴ بدون اینکه

1.. سوره بقره، آیه ۱۱۸.

2.. سوره ذاریات، آیه ۲۰.

3.. سوره جاثیه، آیه ۴.

4.. فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۴، ص۲۸.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18591
صفحه از 416
پرینت  ارسال به