و آنان كه به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو (بر پيامبران پيشين) نازل گرديده، ايمان مى‏آورند و به رستاخيز يقين دارند).

طبق چینش موجود در آیه، که یقین پس از ایمان به وحی الهی قرار گرفته، حتی اگر مفهوم ایمان را در یقین محفوظ ندانیم، در کمترین معنای خود مؤلفه اعتقاد را در بر خواهد داشت. همچنین در صورتی که یقین را تنها به مؤلفه‏ای معرفت‏شناختی فرو بکاهیم، در تمایز یقین و علم دچار چالش خواهیم شد. به بیان دیگر، اگر یقین فقط به معنای علم به آخرت در نظر گرفته شود، علاوه بر عدم تناسب با ایمان به عنوان مقدمه آن، وجه ممیز یقین از علم نیز روشن نخواهد بود. مگر اینکه یقین را علم خاصی نظیر علم ثابت و زوال‏ناپذیر بدانیم که البته از شواهد و قرائن معناشناختی در این آیه بی‏بهره است. حتی در آیاتی یقین پس از اعمال صالح قرار گرفته است:

(الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ‏؛^۱

همانان كه نماز را برپا مى‏دارند و زكات را مى‏پردازند و آنها به آخرت يقين دارند).

کمترین برداشت از همنشینی یقین با اعمال صالح در آیه وجود مؤلفه اعتقاد است؛ چراکه بدون اعتقاد اقامه نماز و پرداخت زکات ارزش دینی ندارند. در بخش پایانی آیه (وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ) ضمیر «هُم» مسیرپیما و آخرت مرزنما است و «یوقنون» فرآیند عمل را نشان می‏دهد. «هُم»، از یک سو به عنوان مسیرپیما انجام دهنده فرآیند عمل درباره مرزنما یعنی آخرت، است و از سوی دیگر به موصول پیش از خود اشاره دارد. به این معنا که همان کسانی که اقامه نماز می‏کنند و زکات می‏پردازند، به آخرت نیز یقین دارند. تحلیل

تصدیقی عقل؛ به این معنا که عقل با تلاش فکری و استنباط به آنها دست می‏یابد و با تصور موضوع و محمول حکم را برای آن دو ثابت نمی‏داند. برای نمونه می‏توان به آیه زیر مراجعه کرد:

(يُفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ؛^۱

آيات را (براى شما) تشريح مى‏نمايد، شايد به لقاى پروردگارتان يقين پيدا كنيد).

در این آیه متعلَّق یقین لقای پروردگار است که حتمی و زوال‏ناپذیر است. خداوند با بیان نشانه‏هایی قصد دارد تا یقین به لقا را ایجاد کند و از آنجا که یقین به لقای پروردگار سرنوشتی قطعی برای همه افراد بشر است، متعلَّق یقین در آن از امور ثابت در عقل عملی محسوب می‏شود.

اعتقاد

بسیاری از بزرگان لغت و منطق یقین را از سنخ اعتقاد دانسته‏اند، و نه از سنخ معرفت. برخی نیز یقین را از سنخ علم به شمار آورده‏اند و اعتقاد را ویژگی دیگری به منظور تمایز یقین از شک و تردید در نظر گرفته‏اند. به همین دلیل، معرفت‏شناسان مسلمان یقین را به «اعتقاد جازم صادق ثابت» تعریف کرده‏اند.^۲ شاید بتوان مؤلفه مهم و اصلی مفهوم یقین در قرآن را نیز اعتقاد دانست. در آیه چهارم سوره بقره پس از ایمان به کتاب‏های آسمانی سخن از یقین به زندگی پس از مرگ به میان می‏آید:

(وَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ‏؛^۳