299
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

در تعریف معرفت‏شناسان از معرفت - باور صادق موجه - نیز به مطابقت با واقع اشاره می‏کند. بیشتر فلاسفه و منطق‏دانان این ویژگی را اساسی‏ترین ویژگی‏ یقین دانسته‏اند. تطابق با واقعیت - واقع را از دیدگاه قرآنی هرچه در نظر بگیریم - در آیات قرآنی نیز قابل اثبات است. در موارد بسیاری قرآن متعلّق یقین را از امور واقعی و آنچه در وقوعش خدشه‏ای نیست، به کار برده است. از جمله می‏توان از آیه ۲۲ سوره نمل یاد کرد:

(فَمَكَثَ غَيْرَ بَعيدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما لَمْ تُحِطْ بِهِ وَ جِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقينٍ‏؛

چندان درنگ نكرد (كه هدهد آمد و) گفت: «من بر چيزى آگاهى يافتم كه تو بر آن آگاهى نيافتى؛ من از سرزمين «سبا» يک خبر قطعى براى تو آورده‏ام»).

در این آیه از یقین با عنوان خبری که با واقعیت تطابق دارد، سخن به میان آمده است. یکی از شواهد این ادعا استفاده از واژه احاطه در این آیه و وجدان در آیه بعد به منظور شناسایی علم است که تطابق با واقعه عینی را نشان می‏دهد. برای توضیح بیشتر توجه کنید که قرآن از واژه‏های مختلفی برای نشان دادن فرآیند دریافت علم استفاده کرده است؛ اما در این آیه که سخن از خبر قطعی است، از واژه احاطه و وجدان بهره گرفته تا یقینی بودن این علم را مستند کند. این دو واژه افزون بر مفاد این خبر - که رخدادی مادی است - نشان‏دهنده این امرند که خبر یقینی مطابق با واقعیت خارجی خواهد بود؛ چراکه تنها در صورتی خبر از پدیده‏های مادی صادق است که با واقعیت مطابقت داشته باشد و آیه از چنین خبری با عنوان یقین یاد کرده است. با توجه به اینکه در امور مادی احاطه به معنای احاطه حواس بر یک رویداد خارجی است و قرآن از چنین فرآیندی با عنوان یقین نام آورده، می‏توان نتیجه گرفت که مؤلفه مطابقت با


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
298

علم ثابت

در چیستی یقین از دیدگاه فلاسفه گفتیم که فارابی علم را معرفتی به شمار می‏آورد که در همه زمان‏ها به طور یقینی صادق باشد. بنابر دیدگاه وی، اگر معرفتی در برخی از زمان‏ها صادق باشد و در زمان دیگری صادق نباشد یقین نخواهد بود، بلکه در زمره شک قرار می‏گیرد. منطق‏دانان نیز دو مؤلفه برای یقین بالمعنی‏الاخص در نظر می‏گرفتند: یکی اینکه اعتقاد به مضمون قضیه امکان نقض نداشته باشد و دیگری اینکه این اعتقاد زوال‏پذیر نباشد.

در نمابرداری واژگانی یقین در قرآن نشان داده شد که در موارد بسیاری یقین به صورت فعل مضارع یا اسم فاعل آمده است که ویژگی استمرار دارند؛ اما در حقیقت این استمرار و ثبوت از ویژگی‏های معنای فعل مضارع است، نه ویژگی‏های ماده یقین. شاهد آن را می‏توان در کاربست یقین در فعل ماضی مشاهده کرد. در این موارد یقین از استمرار و ثبوت تهی خواهد بود. این قرائن شاهد آن است که یقین از هرگونه ثبوتی در مفهوم بی‏‏بهره است؛ زیرا در این صورت دیگر نیازی نبود که از فعلی مضارع برای القای ثبوت استفاده شود. در کاربردهای اسمی یقین نیز هیچ شاهد یا قرینه‏ای در آیات یافت نمی‏شود، که یقین به معنای اعتقاد زوال‏ناپذیر باشد، جز اینکه مبادی دریافت یقین مواردی‏اند که عموماً اعتقاد یا علم ثابتی را رقم می‏زنند. بر این اساس، ثبوت و استمرار خارج از مفهوم یقین بر آن افزوده می‏شود.

مطابقت با واقع

مطابقت با واقع یا نفس الامر را می‏توان مهم‏ترین ویژگی یقین برشمرد که مورد اتفاق بسیاری از طیف‏های گوناگون علمی است. تحقیق امر که از برخی لغت‏شناسان در تعریف یقین نقل شده به همین ویژگی اشاره دارد. گزینه صدق

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18375
صفحه از 416
پرینت  ارسال به