293
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

نشده باشند، یقین اطلاق نمی‏کند. بر این اساس، یقین از علوم حصولی است،۱ چه این علوم از مبادی غیر عقلی نظیر حس یا نقل و شهود حاصل شوند و چه از علوم تصوری عقل به شمار آیند.

از جمله آیاتی که می‏توانند مستند حصول یقین از طریق استدلال عقلانی و برهان باشند، آیه دوم سوره رعد است:

(اللَّهُ الَّذي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْري لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ‏؛۲

خدا همان كسى است كه آسمان‏ها را، بدون ستون‏هايى كه براى شما ديدنى باشد، برافراشت؛ سپس بر عرش استيلا يافت (و زمام تدبير جهان را در كف قدرت گرفت). و خورشيد و ماه را مسخّر ساخت، كه هر كدام تا زمان معينى حركت دارند. كارها را او تدبير مى‏كند، آيات را (براى شما) تشريح مى‏نمايد، شايد به لقاى پروردگارتان يقين پيدا كنيد).

این آیه برای شناخت خداوند از بیان نشانه‏ها استفاده کرده و هدف از تفصیل آیات را رسیدن به یقین در مورد لقای پروردگار نشان داده است. بدون در نظر گرفتن چگونگی و چرایی رابطه میان نشانه‏های یاد شده با تفصیل آیات و دست‏یابی به یقین، آیه به رابطه استدلال عقلانی و تأمل در نشانه‏ها برای رسیدن به یقین اشاره کامل دارد. به بیان دیگر، زنجیره علّی بیان شده در آیه به روشنی نشان می‏دهد که از طریق استدلال عقلی می‏توان به یقین دست یافت.

در رخداد پدیده‏ها زنجیره‏ای از عوامل وجود دارد که به صورت پیوسته پدیده‏ای را رقم می‏زنند. برای مثال ابتدا عامل اراده می‏کند که کاری را انجام

1.. نک: موحدیان عطار، از شک تا یقین، ص۱۸۷.

2.. سوره رعد، آیه ۲.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
292

مشخص شود. در یک تقسیم‏بندی کلی، ویژگی‏های معنایی که در مفهوم یقین در علوم مختلف معتبر شناخته شده‏اند به دو دسته معرفت‏شناختی و روان‏شناختی تقسیم می‏شوند. درباره وجود یا عدم هر یک از این ویژگی‏ها در نمونه مرکزی یقین بحث خواهد شد.

ویژگی‏های معرفت‏شناختی یقین در قرآن

منابع مختلف در علوم گوناگون ویژگی‏هایی را برای شناخت مفهوم یقین معرفی کرده‏اند. برخی از این منابع بر ویژگی‏های معرفت‏شناختی یقین تأکید و برخی بر تلفیقی از ویژگی‏های معرفت‏شناختی و روان‏شناختی آن اصرار ورزیده‏اند. ویژگی‏های معرفت‏شناختی یقین در هر دو دسته نیز به گروه‏های مختلفی تقسیم می‏شود. برخی ادراک حسی را در دست‏یابی به یقین شرط دانسته‏اند و در مقابل، برخی استدلال عقلانی یا برهان را یگانه راه دست‏یابی به یقین معرفی کرده‏اند. مؤلفه‏های دیگری نظیر علم ثابت و بدون زوال، کشف از واقع یا نفس الامر و اعتقاد جزمی از شرایط لازم و کافی مفهوم یقین دانسته شده‏اند. برای اینکه مشخص شود کدام یک از این عناصر مفهومی در مفهوم‏سازی قرآنی، برای نمونه اولیه بودن مورد تأییدند لازم است هر یک از آنها جداگانه در آیات یقین بررسی شوند. لازم است یادآوری کنیم که تأیید یا نفی هر یک از ویژگی‏های گفته شده به معنای نفی سایر ویژگی‏ها در شبکه شعاعی یقین نیست، بلکه فقط برای تعیین معنای پیش‏نمونه، مؤلفه‏های معینی پذیرفته می‏شوند.

استدلال و تأمل عقلانی (موجه‏سازی)

برخی از لغت‏شناسان یقین را علمی محسوب کرده‏اند که از استدلال و تأمل عقلی به دست می‏آید.۱ این دیدگاه به علومی که از راه استدلال عقلانی حاصل

1.. فیومی، المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، ص۶۸۱؛ موسی، الإفصاح؛ ج‏۱، ص۱۴۸

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18402
صفحه از 416
پرینت  ارسال به