ذرائع الايمان و الإيقان، و لكنهم‏ «جَحَدُوا بِها» بألسنتهم و قلوبهم‏ «وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ» بسائر ادراكاتهم، تغافلا عنها و تجاهلا عن تطلباتها، «ظلما» بأنفسهم و بالحق و الذرائع الموصلة اليه.^۱

در این دیدگاه استیقان به معنای طلب یقین از غیر مبادی و منابع معرفت‏شناختی دانسته شده است و نفس به جای آنکه برای دست‏یابی به یقین از حواس، اندیشه، عقل و فطرت بهره بگیرد، با نوعی تغافل و تجاهل از آنها سراغ ادراکات دیگری را می‏گیرد و از این رو به خود ظلم روا می‏دارد. دیگرانی نیز نزدیک به همین تحلیل را ارائه کرده‏اند.^۲ در تفسیر روح المعانی صیغه استفعال در این آیه به معنای تفعّل دانسته شده و مراد از استیقان نیز علم یقینی به شمار آمده است.^۳ معانی دیگری نظیرعلم،^۴ تثبت بر شیء و رؤیت کاشف از حقیقت^۵ نیز در مفهوم استیقان بیان شده‏اند. همچنین تفاسیر جمله (وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ) را حالیه دانسته‏اند. تنها اعراب القرآن الکریم این جمله را عاطفه تحلیل کرده است.^۶

بر اساس اصل اصالت تعبیر، هر عبارتی بر مفهوم‏سازی ویژه‏ای استوار می‏شود ؛ بر این اساس، هر تعبیر قرآنی اصالت دارد و نشان‏دهنده مفهوم‏سازی خاصی است. این اصل در حقیقت تأکید می‏کند تا جایی که ممکن است نباید تعبیرهای قرآنی را به عبارت دیگری تحویل برد.^۷ همچنین بر اساس نظریه

مى‏گويد) كه مردم به آيات ما ايمان نمى‏آوردند).

فعل مضارع منفی در این آیه اشاره به استمرار وثبوت نفی دارد؛ یعنی مردم به صورت مستمر و ثابت با نشانه‏ها به یقین راه نمی‏یافتند. در تنها آیه‏ای که یقین با فعل مضارع نیامده، موردی نمابرداری شده که یقین در حقیقت وجود ندارد. بنابراین، فعل با صیغه ماضی آورده شده ‏است:

(وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدينَ؛^۱

و آن را از روى ظلم و سركشى انكار كردند، در حالى كه در دل به آن يقين داشتند؛ پس بنگر سرانجام تبهكاران (و مفسدان) چگونه بود).

علامه طباطبایی استیقان در این آیه را با یقین هم معنا دانسته‏ است.^۲ این معنا که بیشتر مفسران دیگر نیز پذیرفته‏اند،^۳ با حالیه بودن عبارت (وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ) سازگاری خواهد داشت و براساس، آن، آیه قصد بیان این مضمون را دارد که کافرانی که معجزات موسی را دیدند، در حالی که یقین داشتند آنها را، انکار کردند. در مقابل، برخی از مفسران به تفاوت استیقان و ایقان اشاره کرده، استیقان را کار نفس و ایقان را کار قلب به شمار آورده‏اند. آنان این آیه را نوعی همکاری نفس و قلب در انکار معجزات و نشانه‏های نبوت تصویر کرده‏‏اند:

و قد يلمح هنا الاستيقان دون الإيقان إلى استثناء قلوبهم عن أنفسهم، فقد كانت حواسهم و افكارهم و عقولهم و معها فطرهم تتطلّب ايقان قلوبهم لأنها