بالشخص لم یقم مقامه غیره...».

اینکه در اصول، قطع صفتی از حالات نفس قرار داده شده نشان می‏دهد که از دیدگاه علم اصول، قطع رنگ و بوی روان‏شناختی به خود گرفته است. بر این اساس، یقین از دیدگاه دانشمندان دانش اصول فقه بر پایه دو عنصر معنایی استوار است: یک مؤلفه معرفت‏شناختی، یعنی مطابقت با واقع، و دیگری مؤلفه‏ای روان‏شناختی که عبارت است از صفتی نفسانی که پایه اعتقاد جزمی قاطع را تشکیل می‏دهد. دلیل دیگر بر اینکه اصولیان صفت نفسانی را در معنای یقین وارد می‏دانند، تصریح به این صفت در مبحث استصحاب است. برخی از فقها در تعریف روایات استصحاب، یقین را صفتی استوار در نفس یاد کرده‏اند. برای نمونه:

فاعلم أن الیقین قد یلاحظ بما انه صفة قائمة بالنفس کالعطش و الجوع و الخوف و الحزن و من الصفات القائمة بها من غیر لحاظ اضافته الی الخارج و قس علیه الشک و الظن.^۱

امام خمینی در این بیان یقین را مانند سایر حالات نفسانی یکی از کیفیات نفسانی دانسته است. بنابراین، باید آن را در قلمرو روان‏شناختی دسته‏بندی کرد؛ اما برخی دیگر این معنا را از یقین خارج کرده‏اند. برای مثال به نمونه زیر توجه کنید:

ولا ینبغی ان یتوهم أن الیقین فی قوله علیه السلام «لا تنقض الیقین بالشک» لوحظ من حیث کونه صفة قائمة بالنفس بل اما أن یکون ملحوظاً من حیث کونه طریقاً و کاشفاً عن المتیقن و اما من حیث کونه موجباً للتنجیز الاحکام عند المصادفة و المعذوریة عند المخالفة.^۲

نگاشته‏ است:

القطع و یرادفه فی اصطلاح الاصولیین العلم و الیقین و مفهوم هذه الاسماء واضح و لم یثبت لها فی هذا الاصطلاح معنیً یغایر معناها اللغوی.^۱

در برخی دیگر از آثار اصولی به مؤلفه معنایی مطابقت با واقع در معنای قطع تصریح شده است.^۲ همچنین تعابیری نظیر اینکه «قطع بنفسه طریق به واقع است و حجیتش قراردادی نیست»^۳ یا «قطع عین کشف از واقع است»^۴ دلالت می‏کنند که ویژگی کشف از واقع در معنای اصولی قطع وجود دارد. اصولیان همچنین قطع را به قطع مصیب و قطع مخطئ تقسیم می‏کنند و قطع مصیب را در مقابل قطع مخطئ، قطعی می‏دانند که هم در نظر قطّاع و هم در حقیقت مطابق با واقع باشد و واقع را کشف کند.^۵ در بیان اصولیان نصی در مورد اعتقاد جزمی دیده نمی‏شود و تنها می‏توان از برخی بیان‏ها به اخذ این مؤلفه در معنای قطع نیز اطمینان کرد؛ برای مثال، از بحث اصولیان در قطع قطّاع و حجیت آن، که حول محور باور می‏چرخد، می‏توان دریافت که آنان اعتقاد جزمی را نیز در معنای قطع و یقین در نظر دارند. همچنین در تقسیم قطع به طریقی و موضوعی می‏توان شواهدی بر مراد اصولیان از معنای اعتقاد جزمی دریافت. برخی از دانشمندان علم اصول در تعریف قطع موضوعی، قطع را یکی از صفات نفس دانسته‏اند. برای نمونه شیخ انصاری نگاشته است:

و ان ظهر منه اعتبار القطع فی الموضوع من حیث کونها صفة خاصة قائمة