بصر متعلق معرفت بدون وجود هیچ واسطهای بر سمع و بصر متوقف است در حالی که ظن پس از رؤیت و مواجهه با امر خارجی ایجاد نمیشود بلکه یک عامل نفسانی واسطه میگردد. در آیه اول این امکان وجود دارد که افراد دیگری نیز آتش را ببینند اما ظن به وقوع در آن پیدا نکنند. آیه خود اشاره میکند که این ظن برای مجرمان حاصل میشود. در صورتی که اگر ظن معرفت حاصل از دستگاه ادراکی انسان نظیر سمع و بصر باشد باید برای همه افراد چنین ظنی ایجاد شود. آیه دوم صراحت بیشتری در متوقف نبودن ظن بر دستگاه ادراکی انسان است؛ زیرا این آیه به روشنی نشان میدهد ظن خیر در آیه پس از سمع حاصل نشده و آن را سرزنش میکند. به این ترتیب نوعی رابطه متصل میان ظن و دستگاه ادراکی انسان وجود ندارد. حال آنکه میان دستگاه ادراکی و حواس انسان و معرفت حاصل از آن اتصال است، جز اینکه مانعی در کار باشد. در حالی که چنین حالتی میان معرفت ظنی و سمع و بصر دیده نمیشود.
ذاتی یا عرضی بودن حجیت ظن در قرآن
از آنچه در مورد ظن در آیات قرآن بیان شد به دست آمد که ظن در قرآن دارای دو مصداق شک یا عدم العلم و یقین یا اعلی العلم است. همچنین به این نتیجه دست یافتیم که مراد از ظن معرفت یا شبه معرفتی است که اولاً دلیل آن یک دلیل نوعی نیست، بلکه شخصی است، ثانیاً بر هیچ یک از منابع معرفت شامل عقل، قلب، وحی و فطرت اتکا ندارد و ثالثاً ظن معرفت یا شبه معرفتی است که بر نفس و حالتها و انفعالات نفسانی تکیه دارد. این ویژگیها در هر دو مصداق ظن مثبت و منفی وجود دارد. با توجه به این ویژگیها آیا ظن حجت است؟ اگر حجت است ملاک حجیت آن چیست؟
بر اساس آیات قرآن، ظن در نوع علمی نبودن آن به معنای اعتقاد، ادعا و