در آیات متعددی متعلَّق ظن قیامت یا مباحث مربوط به آن است که در قالب لقای پروردگار، بعث، بازگشت به سوی خداوند و وقوع قیامت مطرح می‏شود. در این موارد ظن دو گونه کاربرد یافته است. گاه به معنای اعتقاد به وقوع قیامت یا لقای پروردگار آمده که در آیات (الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ)،^۱ (قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ)،^۲ (إِنِّي ظَنَنتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيهْ)،^۳ و (أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ)^۴ دیده می‏‏شود. این آیات را معنای یقینی ظن دانسته‏اند. مفسرانی نظیر علامه طباطبایی، در آیه ۴۶ سوره بقره، ظن را به معنای گمان و احتمال قوی گرفته‏اند؛^۵ اما مفسران دیگری همچون علی بن‏ابراهیم قمی^۶ و فخر رازی^۷ به معنای یقین در این آیات تصریح کرده‏اند. زمخشری از مصحف عبداللّٰه مطلبی نقل کرده که نشان می‏دهد وی نیز ظن را در این آیه به معنای یقین دانسته است.^۸

ویژگی مشترک ظن در این آیات را می‏توان این دانست که چنین ظنی از قابلیت اتکا برخوردار است و به همین دلیل قرآن صاحبان چنین باوری را در عین اینکه مدح کرده، اهل ظن می‏خواند.

در گروه دیگری از آیات، ظن در انکار قیامت استعمال شده است. آیه (وَمَا

ظن نمی‏کند، یعنی این‏گونه نیست که در مواجهه با آن امر خاص خارجی چنین ظنی برای تمام عقلا در زمان‏ها و مکان‏های مختلف حاصل شود؛ زیرا عوامل غیر معرفتی‏ای در ایجاد ظن دخالت دارند که در افراد مختلف تفاوت می‏کنند، مانند حالت‏ها و هواهای نفسانی. البته باید اشاره کنیم که اگر تمام فرآیندها و مبادی ظن، اعم از مبادی معرفتی و غیر معرفتی، به صورت یکجا در انسان‏های مختلف حاصل شوند، ظن در همه ایجاد خواهد شد؛ اما این امر نیاز به تغییر تکوینی در افراد و تغییر در هویت‏های ذاتی انسان‏ها دارد. به عبارت دیگر، در صورتی که همه انسان‏ها در مواجهه با امر خارجی خاص، نظیر حالت احتضار و مرگ، قرار بگیرند و در آن حالت دارای معارف، عواطف، اعتقادات و حالت‏های نفسانی و ایمانی یکسان باشند، همان ظنی که در آیه ۲۸ سوره قیامت اشاره شده، برای همه آنان ایجاد خواهد شد؛ اما مشخص است که این فرآیند تنها با تغییر در هویت نفسانی و ذاتی انسان‏ها رخ خواهد داد که تنها با تغییر تکوینی حاصل می‏شود و فقط مرتبط به یک امر معرفتی صرف نیست تا این ظنون را معرفت نوعی به شمار آوریم.

از این جهت در نزد خداوند تفاوتی میان ظنون معتبر و ظنون غیر معتبر وجود ندارد؛ یعنی خداوند حتی در مواردی که ظن شخصی بر امری واقع می‏شود که قرآن آن را انکار یا تقبیح نمی‏کند یا حتی در موردی که آن را از نظر معرفت‏شناختی تأیید نیز کرده، ظن را امری قابل استناد ندانسته است. بدین ترتیب، می‏توان عدم قابلیت احتجاج را از ویژگی‏های ظن در قرآن به شمار آورد که یکی از مؤلفه‏های مهم تعیین پیش‏نمونه قلمداد می‏شود.

متعلَّق ظنون

متعلَّق ظن در آیات قرآن هم امور مادی و دنیوی دانسته شده و هم امور اخروی.