(إِنْ هِيَ إلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إلَّا الظَّنَ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى؛
اين بتان (با عنوانهاى معبود و مقرب و شفيع) جز نامهاى بىمحتوا نيستند كه شما و پدرانتان (بر آنها) نهادهايد، هرگز خدا بر (حقانيت) آنها حجت و برهانى فرو نفرستاده است. (آرى) آنان جز از ظن و گمان و هواهاى نفسانى پيروى نمىكنند، با آنكه بر آنان از پروردگارشان وسيله هدايت آمده است).
در این آیه ظن امری شمرده شده که از دلیل و برهان – عقلی یا نقلی - برخوردار نیست. از جمله خصوصیتهای چنین ظنی پیروی از هوای نفس دانسته شده و اینکه برخلاف هدایت است. بنابراین، میتوان دلیل ظن را بر اساس این آیه، مختص امور زیر دانست:
- دلیل ظن برهان عقلی یا شرعی نیست؛
- دلیل ظن امری درونی و باطنی منتسب به نفس (هوای نفس) است و به منابع معرفتی انسان تعلق نگرفته است.
در آیه ۱۱۸ سوره توبه نیز به نفسانی بودن دلیل ظن اشاره شده است. برخلاف دو آیه بالا، ظن در این آیه را میتوان ظن ممدوح به شمار آورد؛ زیرا خداوند اثر حاصل شده از این ظن، یعنی توبه، را تأیید میکند و میپذیرد:
(وَ عَلَى ٱلثَّلَاثَةِ ٱلَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّىٰ إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ ٱلْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَ ضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَن لَّا مَلْجَأَ مِنَ ٱللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ؛
و نيز بر آن سه نفرى كه (از همراهى با سپاه تبوک) واپس نهاده شدند: (و به دستور پيامبر صلی الله علیه و آله مردم با آنان قطع رابطه كردند) تا آنگاه كه روى زمين با همه پهناوریاش بر آنها تنگ شد و دلهايشان از خودشان به تنگ آمد و دانستند كه هيچ پناهگاهى (در فرار) از خدا جز به سوى او نيست).