193
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

بِمُسْتَيْقِنينَ) و (ما نَدْري) به دست آمده است. بر اساس قید (وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنينَ) نشان داده شده که ظن در مرتبه یقین نیست و با قید (ما نَدْري) اساساً علمی بودن ظن انکار شده. به این ترتیب، ظن در این آیه در سطح عدم یقین و در سطح نزدیک به عدم علم استفاده شده است.

جمع‏بندی: تأثیر مشخص‏بودگی واژگانی در مفهوم ظن

تشخص واژگانی علاوه بر تأثیری که در شناخت مصادیق واژگان بر جا می‏گذارد، به شناخت مفهوم یک واژه نیز کمک می‏کند. به بیان دیگر، سطح مشخص‏بودگی در واقع در تعین مصداقی یک مفهوم به کار رفته و تاکنون معنای مفهومی در این بُعد از تصویرسازی بررسی نشده است. در حقیقت قیدها و صفاتی که برای واژه به کار می‏روند، برای توضیح معنای واژه نیستند، بلکه برای مشخص کردن فرد و مصداق آن‏اند؛ اما می‏توان از تشخص در مصادیق به نوعی تشخص مفهومی نیز دست یافت.

به این نکته اشاره کردیم که قرآن دو سطح از مشخص‏بودگی برای مصادیق ظن در نظر گرفته است: عدم العلم و اعلی العلم. اشتراک این دو سطح در یک مفهوم مشکل است. چگونه می‏توان تعریفی از یک مفهوم ارائه کرد مکه یان دو نقیض جمع کند؟ با وجود مشکل بودن این امر، می‏توان بر اساس اصول معناشناسی شناختی مبنی بر سیال بودن معنا، در تعریف ظن از دیدگاه قرآن پیش‏نمونه‏ای در نظر گرفت که در بحث مقوله‏بندی بررسی خواهد شد.

مشخص‏بودگی ساختاری مصادیق ظن در قرآن

ساختار نفی و استثنا یکی از ساختارهای حصر در زبان عربی است که به سطح تشخص مفاهیم نیز کمک می‏کند. وقتی گفته شود «ما زید الا شاعر» - حصر موصوف در صفت - از تمام صفاتی که زید دارد، شاعر بودن برجسته می‏شود.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
192

الَّذِى لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبرِّ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُون؛

و خدایی است که معبودی جز او نیست حاکم و مالک اصلی اوست از هر عیب منزّه است به کسی ستم نمی‏کند امنیت بخش است، مراقب همه چیز است، قدرتمندی شکست‏ناپذیر است که با اراده نافذ خود هر امری را اصلاح می‏کند و شایسته عظیمت است و خداوند منزه است از آنچه شریک برای او قرار می‏دهند).

در این دو آیه ویژگی‏ها و صفاتی که برای اللّٰه بیان شده به تمیز و تشخص اللّٰه کمک می‏کنند و صفات عالم الغیب و الشهادة، رحمان، رحیم، ملک، قدوس به تعین مصداق اللّٰه یاری می‏رسانند. باید گفت این سطح از مشخص‏بودگی در واقع به تعین مصداقی یک مفهوم کمک می‏کند و نباید میان معنای مفهومی و معنای نشانه‏شناختی (مصداقی) یک مفهوم خلط کرد. به عبارت دیگر، قیدها و صفاتی که برای اللّٰه به کار رفته‏اند، برای توضیح معنای لفظ جلاله اللّٰه نیستند، بلکه تشخص فرد و مصداق آن را در نظر دارند.

این شکل از مشخص‏بودگی در مورد واژه ظن را می‏توان در آیه زیر مشاهده کرد:

(وَ إِذا قيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لا رَيْبَ فيها قُلْتُمْ ما نَدْري مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُ‏ إلَّا ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنينَ؛۱

و هنگامی که گفته شد وعده خداوند حق است و در قیامت هیچ شکی نیست شما می‏گفتید ما نمی‏دانیم قیامت چیست ما تنها گمانی در این باره داریم و به هیچ وجه یقین نداریم).

در این آیه ظن دارای مفهومی از معرفت است که به کمک قیود (وَ ما نَحْنُ

1.. سوره جاثیه، آیه ۳۲.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18477
صفحه از 416
پرینت  ارسال به