مقابل، مخالفت با حق بروز چشم‏گیری در آیات مریه دارد. در این آیه نیز مریه در مقابل قول حق قرار گرفته است و از آنجا که دلیلی بر تردید در آن وجود ندارد، می‏توان مفهوم مریه در این آیه را قول غیر حق دانست که در مجادله برخی به آن استناد می‏کنند. البته شواهد این معنا منحصر در همین آیه نمی‏شوند. ازجمله این شواهد آیه ۱۲ سوره نجم است:

(أَفَتُمَٰرُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ؛

آيا با او درباره آنچه (با چشم خود) ديده مجادله مى‏كنيد).

جدل دارای دو جنبه روشی و محتوایی است. در جنبه روشی آن می‏توان به بهره‏گیری از مسلمات و مشهورات اشاره کرد.^۱ همچنین در جدل آدابی وجود دارد که استدلال و غلبه بر خصم باید با رعایت آنها صورت گیرد؛ اما همواره این امکان وجود دارد که در جدل طرفین به مطلب ناحقی ملتزم و دچار مغالطه شوند. اگر در جدل به امر حقی استناد شود، بنابر منطق ارسطویی، برهان یا مجادله به معنای صحیح آن رخ می‏دهد؛ اما اگر امر غیر حق مورد استناد واقع شود، مغالطه روی می‏دهد.^۲ قرآن مجادله با استفاده از مطالب غیر حق را مریه خوانده است؛ روشی که در مقابل استدلال‏های حق از روش و محتوای غیر حق برای اثبات بهره گیرد.

اعتقاد ناحق

برخی از آیات مریه در مقام احتجاج یا جدل نیستند. از جمله آیاتی که کافران را به دلیل داشتن اعتقاد ناحق سرزنش می‏کنند، می توان آیه زیر را مثال زد:

(وَ لا يَزالُ الَّذينَ كَفَرُوا في‏ مِرْيَةٍ مِنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ

توجه به معنای حق - که برخی از لغت‏شناسان آن را مطابقت با واقع معنا کرده‏اند -^۱ مشخص می‏شود مریه امری است که با موافقت با واقع سازگار نیست. این برداشت را می‏توان از فای تفریع در فراز دوم آیه (فَلا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرينَ) برداشت کرد؛ زیرا خداوند سزاوار نبودن مریه را متفرع بر حقانیت مطالب پیشین کرده است و فراز اول در حقیقت نقش تعلیل برای نهی از مریه را برعهده دارد. این نشان می‏دهد که اگر با وجود نزول حق، مریه وجود داشته باشد در واقع فرد به امری که واقعیت آن مشخص شده پایبند نبوده است. بدین ترتیب، نباید مریه در این آیات را امری معرفت‏شناختی یا دارای منشأی معرفتی دانست؛ حتی اگر مفهوم تردید در آن به چشم نیاید.

سخن ناحق

در دسته دوم از آیات مریه، این واژه به صورت وصفی برای کافران نما شده است. در برخی از این آیات بحث مجادله کافران اهل کتاب و غیر آن آمده است. این آیات از جدل در این موارد با عنوان مریه یاد کرده‏اند؛ برای نمونه:

(ذلِكَ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَوْلَ الْحَقِّ الَّذي فيهِ يَمْتَرُونَ؛^۲

اين است عيسى پسر مريم. گفتار حقى كه در آن ترديد مى‏كنند‏).

این آیه نشان می‏دهد مجادله‏ای که اهل کتاب به آن دامن می‏زدند، مجادله غیر حق بوده است. به طور کلی در بیشتر آیات مریه، این واژه در مقابل حق قرار گرفته است. نمونه اعلای این مفهوم در شبکه شعاعی می‏تواند تصور یا سخن و گفتار غیر حق را شامل شود. همان‏طور که پیش‏تر اشاره شد، هیچ دلیلی مبنی بر وجود مؤلفه تردید در معنای مریه در قرآن دیده نمی‏شود. در