یمترون (دو بار) وجوه ثلاثی مجرد این واژه‏اند. تتماری (یک بار)، تماروا (یک بار)، تمارون (یک بار) و یمارون (یک بار) نیز وجه ثلاثی مزید این واژه‏اند که در دو باب افتعال و تفاعل به کار رفته‏اند. باب افتعال آن گاهی به معنای جدال آمده است: آیه (وَلَقَدْ أَنذَرَهُم بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ)^۱. او آنها را از مجازات با بیم داد ولی آنها اصرار بر مجادله و القای شک داشتند.

ویژگی‏های مفهومی نمونه اولیه واژه مریه در قرآن

چهار عنوان را می‏توان از مؤلفه‏هایی دانست که به صورت ویژگی اصلی معنای مرکزی قابلیت بررسی در مفهوم مریه در قرآن را دارند. تردید معرفت‏شناختی، مجادله، مخالفت با حق و سخن بدون دلیل مواردی‏اند که در بررسی آیات مریه بیشترین نمود را دارند. هریک از این ویژگی‏ها و میزان برتری آنها در معنای مرکزی را بررسی خواهیم کرد.

مخالفت با حق

در چند آیه، مریه امری مخالف حق نشان داده شده است؛ از جمله، آیه ۶۰ سوره آل‏عمران:

(الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرينَ؛

اينها حقيقتى است از جانب پروردگار تو؛ بنابراين، از ترديدكنندگان مباش).

این آیات که خطاب به پیامبر نازل شده‏اند، نشان می‏دهند که مریه پس از ارائه حق ایجاد می‏شود و به همین دلیل دارای بار منفی است؛ زیرا با وجود ‏شناخت حق نباید جایی برای مریه باقی بماند. با این ویژگی این پرسش مطرح می‏شود که تا چه حد می‏توان مریه را تردیدی معرفت‏شناختی محسوب کرد. با

کنار آن آمده است.^۱ این فراز را می‏توان امری معرفت‏شناختی دانست. به دلیل وجود این فراز - خبری که پیش از نهی از مریه آمده - می‏توان مفهوم مریه را امری معرفت‏شناختی به شمار آورد؛ اما در همین ساختار، وقتی در مورد کافران است، هیچ بخش معرفت‏شناختی دیده نمی‏شود. البته دلیلی بر معنای تردید در این آیات یافت نمی‏شود؛ اما اگر معنای تردید را بپذیریم، این تردید در مورد کافران معرفت‏شناختی نخواهد بود. برخی از این دسته آیات قرائنی دارند که تردید معرفت‏شناختی را نفی می‏کنند:

(وَ لا يَزالُ الَّذينَ كَفَرُوا في‏ مِرْيَةٍ مِنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذابُ يَوْمٍ عَقيمٍ؛^۲

كافران همواره درباره قرآن در شک هستند تا آنكه روز قيامت به طور ناگهانى فرا رسد يا عذاب روز عقيم به سراغشان آيد).

با توجه به اینکه بخش دوم این آیه تهدید به عذاب کافرانی است که دارای مریه هستند، نمی‏توان این نتیجه را نادیده گرفت که مریه امری معرفتی نیست؛ زیرا تهدید به عذاب در مورد کسانی که شناخت ندارند، موجه به شمار نمی‏آید. بنابراین، تردید در این آیات یا امری اعتقادی را شامل می‏شود و یا وجهی نفسانی از دسته امور منفی آن - چون هوای نفس - محسوب خواهد شد.

چیستی مفهومی مریه در مفهوم‏سازی قرآنی

مشتقات این واژه ۲۰ بار در قرآن آمده است. ممترین (چهار بار)، مراء (یک بار)، مریة (پنج بار) استعمالات اسمی و تمترنَّ (یک بار)، تمترون (دو بار) و