سوره همانند آن بياوريد و گواهان خود را - غير خدا - براى اين كار فرا خوانيد، اگر راست مى‏گوييد).

شاهد اینکه تردید در این آیه تردیدی معرفت‏شناختی به شمار می‏رود، استدلالی است که آیه برای رفع ریب آورده است. آیه از مردم دعوت می‏کند برای شناخت حقانیت قرآن آزمایشی به عمل آورند. آن‏گاه که عدم توانایی آنان در هماوردی با قرآن مشخص شود، این شناخت حاصل خواهد شد که آیات قرآن نازل‏شده از سوی خداوندند؛ به این ترتیب آیه در صدد نفی تردید معرفت‏شناختی است.

آیات دیگر شواهدی بر تردید اعتقادی یا ایمانی ارائه کرده‏اند؛ از جمله:

(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛^۱

مؤمنان واقعى تنها كسانى‏اند كه به خدا و رسولش ايمان آورده‏اند، سپس هرگز شکّ و ترديدى به خود راه نداده و با اموال و جان‏هاى خود در راه خدا جهاد كرده‏اند؛ آنها راستگويان‏اند).

این آیه کسانی را مؤمن نامیده است که در ایمان خود تردیدی راه نمی‏دهند؛ به این سبب آیه تردید در اعتقاد را نشان می‏دهد. البته باید یادآوری کنیم که در بیشتر آیات، متعلَّق ریب ذکر نشده است و باید آن را از بافت و سیاق آیات تشخیص داد. به همین دلیل مؤلفه مرکزی در معنای ریب را مطلق تردید در نظر می‏گیریم و معرفت‏شناختی یا اعتقادی بودن آن را در پیش‏نمونه آن وارد نمی‏دانیم.

مؤلفه تساوی احتمالات

برخی از لغت‏شناسانی که معنای ریب را شک در نظر گرفته‏اند، معنای شک را

اضطراب نفس در مؤلفه‏های معنایی شک به کار رفته‏اند؛ اما برای دانستن اینکه در فرهنگ قرآن چه معنایی مورد نظر است، باید به متن قرآن مراجعه کرد. به دلیل جلوگیری از طولانی شدن معناشناسی واژگان هم‏بسته شک، اگرچه از روش معناشناسی شناختی استفاده می‏کنیم، تا جایی که امکان داشته باشد از ذکر روش و توضیح چگونگی دست‏یابی به نتایج دوری می‏جوییم و فقط نتایج آیات را می‏آوریم.

ویژگی‏های معنایی ریب در قرآن

در بررسی معنای ریب ابتدا باید به معنای مرکزی ریب و نمونه اولیه یا نمونه اعلای آن دست یابیم؛ یعنی باید بررسی کنیم که قرآن کدام ویژگی‏ از ویژگی‏های ریب را در بیشتر موارد قصد کرده و کدام معنا بیشترین ارتباط را با سایر معانی تشکیل داده است.

معنای تردید

بر اساس ملاک برتری در شبکه معنایی، می‏توان تردید را یکی از مؤلفه‏های معنایی ریب در نظر گرفت. همین ویژگی معنایی ریب سبب شده تا بسیاری از لغت‏شناسان ریب را به همان معنای شک در نظر بگیرند؛ به ویژه در آیاتی که ریب به‏تنهایی و بدون همنشینی با شک یا تردید به کار رفته است می‏توان معنای انحصاری آن را تردید دانست. البته معنای تردید در این دسته از آیات می‏تواند هم شامل تردید معرفت‏شناختی باشد و هم تردید ایمانی. در برخی از آیات، نظیر آیه ۲۳ سوره بقره، تردید را باید تردید معرفت‏شناختی دانست:

(وَ إِنْ كُنْتُمْ في‏ رَيْبٍ‏ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ؛

و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پيامبر] نازل كرده‏ايم ترديد داريد، يک