اجتماعى ويژه اى شكل گرفت . يا زمينه هاى اجتماعى براى جعل حديث وجود داشته و براى فهم احاديث ، ناگزير از فهم اين پيش زمينه ها هستيم .
بنابراين ، مى توانيم شرايط اجتماعى تدوين حديث را جامعه شناسى حديث بخوانيم. در حديث شناسى ، در زمان خليفه دوم تدوين حديث عامه ممنوع مى شود ، بعد در زمان عمر بن عبدالعزيز ، تدوين حديث را دوباره از سر مى گيرند ؛ بر خلاف مذهب شيعه كه از اوّل تدوين حديث در آن بوده است. از اين رو ، طرح كتب ستّه يا وجود مكاتب حديثى كه بعد به مكاتب فقهى انجاميد ، در شرايط اجتماعى خودش شكل گرفت. هم چنين مطرح شدن مكتب معتزله و مكتب اشاعره اهل الحديث ، در نتيجه ساختار اجتماعى آن عصر بوده است . احاديث شيعه هم كه در مورد آن ها مطرح شده ، خود به خود در اين زمينه ها خود را نشان مى دهد.
آيت اللّه شيخ اسد حيدر از علماى نجف ، در كتاب الامام الصادق والمذاهب الاربعه ، زمينه احاديث و تطوّر فكر و حديث را در زمان امام صادق عليه السلام بررسى كرده است .
در مجموعه احاديث ، چه تعريف و توصيفى از جامعه شده تا با فهم آن تصوّر در مورد جامعه ، بتوانيم نظام اجتماعىِ مورد نظر احاديث را به دست آوريم .
به نظر من ، اين سؤال ، سؤال پيچيده اى است . در واقع ، يكسرى مسايل هست كه حقيقت شرعى ندارد ؛ مثلاً مفهوم سياست ، حكومت و جامعه ، فرا دينى است. اين كه جامعه چيست؟ هستى حكومت چيست؟ و سياست چيست؟ از بحث ما خارج است . اين همان بحثى است كه اميرمؤمنان با خوارج گفت : «لابد للناس من امير». بنابراين ، طرح ضرورت حكومت و ضرورت جامعه ، يك مسأله اجتماعىِ عقلانى و بشرى بوده است. مرحوم علاّمه طباطبايى در مورد جنگ تعريفى دارد و شيخ انصارى در مورد بيع تعريفى بيان مى كند ، ولى مسأله بيع و جنگ ، رابطه اى انسانى است. دين ، جهت اين هستى هاى اجتماعى را معيّن مى كند و از اين رو ، بيع را كه واقعيتى اجتماعى است ، به چهار بخش تقسيم مى نمايد يا جنگ را به انواعش تقسيم مى كند ؛ جنگ دفاعى داريم ، جنگ آزادى بخش داريم ، جنگ روانى داريم و به اين نحوه تقسيم مى كنيم. به نظر من كار دين ، چه در قلمرو آيات و چه قلمرو حديث ، جهت دادن به نحوه زندگى انسانى است؛ وگر نه خود زندگى انسانى به مسأله عقلانى و بشرى بر مى گردد. دين ، به جهت زندگى نظر دارد و از اين رو ، مى توان آن جهت زندگى را از آيات و احاديث استفاده كرد و احاديث ، بيشترين جهت دهى را در اين موارد دارد.
فهرست
