۳ . اهميت وحى در تبيين قوانين اجتماعى ^۱
همان گونه كه اعتبار و پايايى حس و تجربه در علم پوزيتويستى مفروض انگاشته مى شود ، در اين نوع مطالعه و رويكرد نيز ، اعتبار حديث در ارائه اطلاعات متقن نزد مؤمنان مفروض در نظر گرفته مى شود ، به ويژه كه از ديدگاه آنان ، گويندگان احاديث انسان هاى معصوم بوده و از خطا و گناه مبرّى هستند . به هر حال در اين رويكرد ، با نوعى جامعه شناسى حديثى و به عبارت ديگر جامعه شناسى مبتنى بر حديث سر و كار داريم .

مبانى و مباحث نظرى رويكرد روش شناختى

تمامى انواع مطالعات ياد شده به جز رويكرد روش شناختى ، براساس ديدگاه هاى موجود جامعه شناسى قابل بررسى و پژوهش است و تئورى هاى جامعه شناختى مى تواند براى تبيين و توضيح احاديث اجتماعى به كار گرفته شود ؛ البته روشن است كه هر تئورى ، شرايط ويژه اى مى طلبد و براى مثال ، نظريه كاركردگرايى مى تواند كاركردهاى اجتماعى احاديث اجتماعى را توضيح دهد .
اما رويكرد روش شناختى ، احتياج به حل مبانى و اتّخاذ موضع روشنى در آن ها دارد تا بتوان بنيان هاى علمى چنين رويكردى را تثبيت كرد . طرح آن مبانى نيازمند بحث طولانى است ، اما در حد اين مقاله به اختصار آن ها را مرور كرده ، موضع خود را مشخص خواهيم نمود .

يك . پارادايم هاى عمده جامعه شناسى

دست كم دو پارادايم عمده در جامعه شناسى وجود دارد ؛ يكى پارادايم پوزيتويستى و ديگرى پاراديم پست مدرنيستى كه بدون تفكيك و مرزبندى اين دو ، نمى توان به سؤال يادشده پاسخ داد .

۱ . پارادايم پوزيتويستى

اين پارادايم ، بر تجربه و حس به عنوان تنها منبع شناخت علمى تأكيد دارد و گزاره هايى را

ه ) رويكرد استنطاقى

در اين رويكرد قالب ها ، پرسش ها و سرفصل هاى مشخصى از جامعه شناسى استخراج و دسته بندى شده و آن گاه آن ها را درمقابل احاديث اجتماعى متناسب با آن قرار مى دهيم تا پاسخ معارف حديثى را در اين باره جويا شويم مثلاً تغيير اجتماعى چيست؟ عوامل تغييرات كدام است؟ كارگزاران تغيير چه افرادى هستند؟ كاركرد و آثار تغييرات در نهادهاى اجتماعى كدام است؟ ارتباط جامعه شناسى با حديث ، ارائه يكسرى پرسش هاى علمى و فنى است كه جامعه شناسى در اختيار پژوهشگر حديثى قرار مى دهد . البته تذكار چند نكته ضرورى است : يكى اين كه بايد از تفسير به رأى و تحميل نظر شخصى به روايات پرهيز كرد ، ديگر آن كه پاسخ دهنده و پژوهشگر بايد قدرت استنباط و برداشت صحيح از روايات داشته باشد ؛ چه بسا در فرايند پاسخ دهى به جمع بندى روايات ، به رفع تنافى هاى ظاهرى و تقديم و تأخيرهايى نياز داشته باشيم .

و) رويكرد روش شناختى

در جامعه شناسى پوزيتويستى ، تنها منبع ارزيابى فرضيه حس و تجربه است و شواهد تجربى ، معيار صحت و عدم صحت فرضيه ها به شمار مى آيد .
در اين علم براى به دست آمدن نظريه علمى ، نخست مسأله مورد نظر تعريف عملياتى شده و سپس براساس مطالعات پيشين و انجام مصاحبه ها ، فرضيه اى براى حل آن ارائه مى شود و آن گاه از طريق تكنيك هاى تحقيق مانند مصاحبه و پرسشنامه ، داده هاى علمى گردآورى و تحليل مى شوند و در نهايت شواهد تجربى ، فرضيه مزبور را ردّ يا اثبات مى كنند .
رويكرد ششم ناظر به اين مطلب است كه حديث به جاى حس و تجربه ، منبع شناخت و معيار ارزيابى فرضيه ها قرار گيرد . دكتر محمد امزيان معتقد است كه ضرورت دارد وحى در منابع معرفتى جامعه شناسى گنجانده شود و در اين خصوص ، سه نقش اساسى براى وحى در تحقيقات اجتماعى تبيين مى كند :
۱ . اهميت وحى در ارزيابى منابع شناخت در جامعه شناسى
۲ . اهميت وحى در تصحيح اشتباهات متافيزيكى جامعه شناسى