پس اگر بتوانيم متون دينى يا برداشت از متون را به زبان جامعه شناسى ترجمه كنيم ، در اين صورت مراجعه متخصص جامعه شناسى به اين آثار را تسهيل كرده ايم . يكى از آثار اين ترجمه اين است كه مى فهميم اين برداشت اگر هم به لحاظ لفظى يا ذوقى توجيهاتى دارد ، ولى به لحاظ واقعى ممكن نيست ؛ يعنى گاهى آن برداشت چيزى است كه هيچ جامعه شناسى شك ندارد كه اين امر غير واقعى است .

۷ . چهار گام اساسى در تحقيق جامعه شناسى بر روى احاديث اجتماعى

پس نخستين كار اين است كه متون را به زبان جامه شناسى ترجمه كنيد . اين ساده ترين راه است و از لحاظ منطق بحث اولين كار همين است .
من شخصا روايات كتاب امر به معروف و نهى از منكر وسائل الشيعه و برداشت هاى تفسير راهنما را ترجمه جامعه شناسانه كردم .
گام دوم اين است كه بياييم هنجارها را در هر قلمرويى به صورت يك نظام نقش ها يا يك نظام تعامل ها نشان بدهيم . مى دانيد آن ها گاهى هنجارى و گاهى رفتارى هستند . اين نظام نقش ها و تعامل ها چگونه است؟ وقتى آنچه در دين هست از قبيل احكام دين ، اخلاقيات دين و گزارش هاى دينى ، اين ها را به صورت نظام نقش ها و هنجارها تبديل كنيم كه مجموعشان ، توصيفى از جامعه به ما مى دهد ؛ مثل پژوهش ساختار خانواده علوى، جامعه شناسى گروه مجاهدان كربلا و كتاب نظام اجتماعى در اسلام .
گام سوّم ، تبيين هاى جامعه شناسى از نوع مبادله اى و كاركردى درباره احكام و مقررات اسلام است. اين كار از خيلى پيش تر شروع شده است ؛ مثل تبيين هاى كاركردى در روايات علل الشرايع يا كارى كه ما در مورد مطالب تفسير الميزان استخراج كرديم . هم چنين جامعه شناسى غيبت، جامعه شناسى دروغ ، يا تحليل اجتماعى صله رحم و تحليل جامعه شناسى مهريه .
گام چهارم استخراج نظريه هاى يا فرضيه هاى جامعه شناسانه از متون دينى است ؛ مثل همين كارى كه انجام دادند : علل انحطاط اقوام در نهج البلاغه.

فهرست

ديگر از اين كارها نكند . يك چيزهايى هم هست كه برايش حد جارى مى شود ؛ يعنى مقدار مجازاتش در دين تثبيت شده است . خب آن ها چى هستند؟ آيا آن ها مى توانند آن نكات محورى باشند ، به ويژه اين كه مجازات هايش هم كم و زياد دارد ؛ از اعدام تا شلاق . بعد به يك جمع بندى رسيديم كه بايد حداقل عقل ، دين ، ناموس و اين ها رعايت شود تا نظمى برقرار بماند . اين را هم كسى نگفته كه حداقلِ نظم با اين ها برقرار مى شود ، ما مدعى هستيم كه اگر با نگاه جامعه شناسانه به دين نگاه كنيم ، نظريه دين اين خواهد بود .
كار بعدى كه انجام دادم ، اين بود كه اصلاً نظام اجتماعى در اسلام چگونه است . از مركز جهانى علوم اسلامى طلاب خارجى به من مراجعه كردند كه نظام اجتماعى اسلام را بر ايشان تدوين كنم . در آن جا من نظام خانواده ، نظام خويشاوندى، نظام محلى و جامعه شهرى را از درون روايات درآوردم و هنجارهايش را بررسى كردم . مقاله اى هم از من در مجله پيام زن چاپ شده به نام «ساختار خانواده علوى» . در آن جا چهار ـ پنج كتاب قابل قبول معاصر را درباره حضرت زهرا عليهاالسلام مبنا قرار دادم و هنجارهاى خانواده ؛ يعنى نقش شوهر، نقش همسر، نقش پدر، نقش مادر و نقش فاميل را آن جا توصيف كردم.
در سال ۱۳۷۵ سازمان تبليغات مجموعه مقالاتى را در كتاب شطّى از خون چاپ كرد كه من هم با كمك آقاى فضايلى مقاله اى در آن دارم . در آن جا آمديم روح مجاهدان كربلا و نظام تعاملاتشان را معرفى كرديم و اسمش را گذاشتيم جامعه شناسى گروه مجاهدان كربلا . اطلاعات را هم صرفا از كتاب منتهى الآمال به دست آورديم و مشغول فيش بردارى شديم و نمودار كشيديم و تعاملات آن ها را با فلش نشان داديم و نوع تعاملات را هم زيرش نوشتيم ؛ پشتيبانى ، احترام ، توصيه و . . . و جالب اين كه نوع تعاملات در موقعيت ها فرق دارد .
پس اول بايد متون را به جامعه شناسى ترجمه كنيم . اين به نظر من يك مقدمه است ؛ يعنى متن روايى را به كتابى كه دانشجوى جامعه شناسى بتواند آن را بخواند ، تبديل كنيم . ما در همين راستا يك كار خيلى گسترده اى در مشهد انجام داديم .
در تفسير راهنما ، ابتدا آيه ذكر شده و سپس برداشت هاى متعددى از آيات با ذكر شماره بيان گرديده است . كارى كه ما انجام داديم اين بود كه همين برداشت ها را با زبان جامعه شناسى ترجمه كرديم ، به گونه اى كه يك دانشجوى جامعه شناس بتواند آن مطالب را با درك جامعه شناسانه مطالعه كند و بفهمد و اين كار را در شانزده جلد تفسير راهنما انجام داديم .