ابوجعفر) و چند روز پیش از وفات پدرشان در سال ۲۵۴ قمری/ ۸۶۸ میلادی، امام معرفی کرد. وفات برادر امام حسن (محمد) در زمان حیات پدرشان، به دلیل این عقیده که امام دهم، واپسین امام است و نیز به دلیل ادعای امامت از سوی جعفر، موجب بروز اختلافات فرقه‌ای شد. امام یازدهم در اول رجب سال ۲۶۰ قمری/ ۲۵ دسامبر ۸۷۳ میلادی، بیمار شد و هفت روز بعد درگذشت. ایشان در منزل خود و در کنار پدرشان دفن شد.

باب ایشان، عثمان بن سعید بود. منابع نخستین شیعه، می‌گویند طی یک هفته بیماری امام، خلیفه معتمد، پزشکان و خدمت‌کاران خود را برای مراقبت از ایشان فرستاد و بسیاری از شخصیت‌های سرشناس عباسی و علوی، از ایشان عیادت کردند. منابع بعدی شیعه، معتمد را به مسموم کردن ایشان متهم می‌سازند.

هنگام وفات امام یازدهم، اختلاف دیگری بر سر مسئله اعقاب او در گرفت. برخی معتقد بودند که ایشان کودکی به نام محمد از خود بر جای گذاشت و دیگران، این نظر را انکار می‌کردند. گروه اخیر، اتفاق نظر نداشتند. عده‌ای بر این باور بودند که امام حسن عسکری، همان قائم بوده است و بازخواهد گشت و دیگران، وفات او را بدون اینکه فرزندی از خود بر جای گذارد، دلیل بر اشتباه خود در حمایت از امامت ایشان دانستند و به برادرش جعفر روی آوردند. شهرستانی، ۱۲ فرقه مختلف را ذکر می‌کند، درحالی‎که مسعودی از ۲۰ فرقه سخن می‌گوید.

از نکات مثبت این مدخل در دایرةالمعارف اسلام آن است که بر خلاف برخی دیگر از مدخل‌ها، نگارنده به منابع کهن و دست اول شیعی، همچون الکافی کلینی و الإرشاد مفید و منابع دست دوم مانند بحار الأنوار در کنار منابع کهن تاریخی، همانند مروج الذهب و همچنین منابع فرقه‌نگاری همانند الملل و النحل شهرستانی مراجعه کرده است؛ اما وی تمام ادعاها و نقل‌های خود را با استناد نیاورده است. همچنین در این مقاله شمار موارد قابل نقد در قیاس با برخی دیگر از مدخل‌های دایرةالمعارف اسلام کمتر به نظر می‌رسد. به‎علاوه تعصب‌های

امام حسن عسکری علیه السلامدر ماه ربیع‎الاول را از کتاب وفیات الأعیان ابن خلکان گرفته باشد. ابن خلکان، علاوه بر ماه ربیع‎الاول، به ماه ربیع‎الثانی نیز اشاره کرده و هر دو قول را با عبارت «و قیل» آورده است که نشان می‌دهد خود او نیز به صحت یکی از این دو قول علم نداشته است.

ژوزف الیاش ادعا می‌کند که شیخ کلینی در الکافی، تولد امام حسن عسکری علیه السلامرا در ماه رمضان دانسته است. هرچند این سخن می‌تواند از صحت، برخوردار باشد، ولی در نسخه‌ای از کتاب الکافی، ماه ربیع‎الثانی به جای ماه رمضان ذکر شده است. درباره روز ولادت امام حسن عسکری علیه السلاماختلاف وجود دارد. قول مشهور، هشتم ربیع‎الثانی است و چهارم، ششم و دهم ربیع الثانی نیز نقل شده است.

سپس نگارنده می‌نویسد که مادر امام حسن عسکری علیه السلام، یک ام ولد با نام حُدَیث بود. برخی منابع، نام او را سوسن یا سلیل ثبت کرده‌اند.

بررسی: به غیر از اسامی یادشده، نام مادر آن امام بزرگوار، عسفان نیز آمده است؛ ولی به نظر می‌رسد که نام درست مادر امام عسکری علیه السلام، سلیل است؛ همچنان‎که حسین بن عبدالوهاب شعرانی (زنده تا قرن ۵ ق) در کتاب عیون المعجزات، به آن تصریح کرده است.^۱

امام حسن به همراه پدرشان، در سال ۲۳۳ قمری/ ۸۴۷۸۴۸ میلای یا ۲۳۴ قمری/ ۸۴۸۸۴۹ میلادی، به سامرا آورده شد و در همان جا به زندگی خود ادامه داد؛ اگرچه ایشان زندگی خود را در حبس و انزوای شدید گذراند و در مدت شش سال امامت خود، به طور دائم، تحت مراقبت بود و مدتی نیز به دستور معتمد زندانی شد. برادرش جعفر نیز در توطئه بر ضد ایشان مشارکت کرد.

بنا بر روایات شیعه اثناعشری، امام حسن عسکری را پدرشان امام دهم به فاصله کوتاهی پس از وفات امامی که از پیش تعیین شده بود (برادرش محمد،