سوره احزاب

جنگ با امیر المؤمنین در جمل، مصداقِ گناه آشکار (فاحشه مبیّنه) (احزاب: آیه ۳۰)

۱۵. طریق ۱، عَن یونُسَ، عَن كَرّامٍ، عَن مُحَمَّدِ بن مُسلِمٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ: قالَ لی: أ تَدری ما الفاحِشَةُ المُبَیِّنَةُ؟ قُلتُ: لا قالَ: قِتالُ أَمِیرِ المُؤمِنینَ علیه السّلام؛ یَعنِی أَهلَ الجَمَلِ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: «فاحشه مبینّه» عنوانی عام است و می‏تواند بر هر گناه آشکاری حمل شود و بی شک خروج بر امام بر حق، از مصداق‏های بارز آن است. در حقیقت، روایت، آیه را بر مصداقی در زمان‏های پسین نزول تطبیق داده و از نوع «جری و تطبیق» است.

تسبیحات حضرت زهرا علیها السّلام مصداق ذکر کثیر (احزاب: آیه ۴۱)

۱۶. طریق ۱، عَن یونُسَ، عَن إِسماعیلَ بن عَمّارٍ، قالَ: قُلتُ لِأبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام: قَولُهُ عز و جل‏: (اذكُرُوا اللّٰهَ ذِكراً كَثِيراً) ما حَدُّهُ؟ قالَ: إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله عَلَّمَ فاطِمَةَ علیها السّلام أَن تُكَبِّرَ أَربَعاً وَ ثَلاثِینَ تَكبِیرَةً وَ تُسَبِّحَ ثَلاثاً وَ ثَلاثینَ تَسبیحَةً وَ تُحَمِّدَ ثَلاثاً وَ ثَلاثِینَ تَحمیدَةً، فَإِذا فَعَلتَ ذٰلِكَ بِاللَّیلِ مَرَّةً وَ بِالنَّهارِ مَرَّةً فَقَد ذَكَرتَ اللّٰهَ كَثیراً.^۲

گونه‏شناسی و تخریج: در روایت، حدود و ثغور «ذکر کثیر» تبیین شده و از نوع «تفسیری - تبیینی» است. در روایاتی دیگر نیز تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام، ذکر کثیر خوانده شده است.^۳

سوره سبأ

محقّق شدن ظنّ شیطان در رخدادهای پس از پیامبر صلی الله علیه و آله (سبأ: آیه ۲۰)

۱۷. طریق ۱، عَن ابنِ فضّالٍ عَن عَبدِ الصَّمَدِ بن بَشیرٍ، عَن عَطِیَّةَ العَوفِیِّ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: إِنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله لَمّا أَخَذَ بِیَدِ عَلِی بِغَدِیرِ خُمٍّ فَقالَ: «مَن كُنتُ مَولاهُ

بَصیرٍ، عَن أبی جَعفَرٍ علیه السّلام، قالَ: سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّٰهِ عز و جل‏: (فَأَقِم وَجهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطرَتَ اللّٰهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَيها)، قالَ: هِیَ الوَلَایَةُ.^۱

گونه‏شناسی و تخریج: ولایت و نبوّت، از لوازم اعتراف به توحید است^۲ و از همین رو، تفسیر «فطرت الهی» به ولایت، از نوع «تفسیری - تبیینی» است. در تفسیر منسوب به قمی^۳ و الکافی^۴ نیز این روایت یاد شده است.

سوره سجده

دابة الأرض عذابِ ادنی (سجده: آیه ۲۱)

۱۴. طریق ۱، عَن یونُسَ، عَن مُفَضَّلِ بن صالِحٍ، عَن زَیدٍ، عَن أبی عَبدِ اللَّهِ علیه السّلام، قالَ: العَذابُ الأَدنَىٰ دابَّةُ الأَرضِ.^۵

گونه‏شناسی و تخریج: در آیه چنین می‏خوانیم: (وَ لَنُذِيقَنَّهُم مِنَ العَذابِ الأَدنى‏ دُونَ العَذابِ الأَكبَرِ لَعَلَّهُم يَرجِعُون) و خبر می‏دهد که پیش از چشیدن عذاب قیامت، عذاب نزدیک‏تر را خواهند چشید. این روایت، «عذاب ادنیٰ» را دابّة الأرض دانسته است که بنا بر روایاتی که در سوره نمل در باره آن دیدیم، به گاه رجعت و در آخر الزمان می‏آید؛ امّا این احتمال با فرجام آیه: (لَعَلَّهُم يَرجِعُون) سازگار نمی‏نماید؛ چرا که ظاهراً به توبه کافران و معاندان به گاه رجعت امید نیست،^۶ مگر این که این عبارت را ترجّی امر غیر ممکن بدانیم. روایت از نوع «تفسیری - تبیینی» است.