73
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

جمله راویان کتاب المحاسن برقی در کتاب‏های فهرست اند.۱ به دلایلی که ذیل طریق پیشین گذشت، اخذ از کتاب التفسیر عبیدی یقینی نیست، افزون بر این که در این نقل، سند پیش‏گفته بر سند معهود کلینی به کتاب‏های یونس (علی بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس) عطف شده که احتمال اخذ حدیث از کتاب‏های یونس را تقویت می‏کند.

طریق ۲۵: علیّ بن بابویه، عن أحمد بن إدریس الأشعری، عن أحمد بن محمّد البرقی، عن محمّد بن عیسی بن عبید(معانی الأخبار)

در یک روایت تفسیری که از این طریق نقل شده است، پدر شیخ صدوق از ره‏گذر «ابو علی احمد بن ادریس اشعری قمی» (م۳۰۶ق) از برقی نقل می‏کند. با توجّه به این که در این جا نیز برقی، راوی اصلی از عبیدی است و به دلایلی که در طرق پیش‏تر گذشت، نمی‏توان اطمینان یافت که این نقل در تفسیر عبیدی وجود داشته است.

طریق ۲۶: عدّة من أصحابنا، عن سهل بن زیاد، عن محمّد بن عیسی بن عبید(الکافی)

مراد از «عدّة من أصحابنا» در این سند: علی بن محمّد علّان کلینی،۲ محمّد بن ابی عبد اللّٰه جعفر اسدی،۳ محمّد بن حسن طائی رازی۴ و محمّد بن عقیل کلینی۵ است. اینان همه به واسطه «سهل بن زیاد»۶ از محمّد بن عیسی بن عبید نقل کرده‏اند. با توجّه به

1.. ر. ک:‏رجال النجاشی: ش۱۸۲، الفهرست، طوسی: ش۶۵.

2..ابو الحسن علی بن محمّد بن ابراهیم بن ابان رازی کلینی، معروف به «علّان»، دایی و استاد کلینی است. نجاشی او را با تعبیر «ثقة عین» توصیف کرده است (ر. ک: رجال النجاشی: ش۶۸۲).

3.. ابو الحسین محمّد بن ابی عبد اللّٰه جعفر بن محمّد بن عون اسدی کوفی (م۳۱۲ق) یکی از ابواب ناحیۀ مقدّسه و ساکن ری بوده است (ر. ک: رجال النجاشی: ش۱۰۲۰، الفهرست، طوسی: ش۶۶۱، رجال الطوسی: ش۶۲۷۸). نجاشی در بارۀ او نوشته است: «كان ثقة صحیح الحدیث إلّا أنّه روى عن الضعفاء، و كان یقول بالجبر و التشبیه» (رجال النجاشی: ش۱۰۲۰).

4.. او از مشایخ کلینی است و کلینی در الکافی ۱۲۲ بار از او نقل کرده است. رجالیان متقدّم از او اطّلاعی به دست نداده‏اند.

5.. کلینی، تنها یک بار از او نقل کرده است. رجال‏شناسان کهن در بارۀ او اظهار نظری ندارند.

6.. او ابو سعید سهل بن زیاد آدمی رازی است. حال رجالی سهل بن زیاد، محلّ مناقشه است.(( بیشتر متقدّمان، او را تضعیف کرده‏اند ر. ک: (رجال الکشّی: ش۱۰۶۸، الفهرست، طوسی: ش۳۳۹؛ رجال النجاشی: ش۴۹۰، رجال ابن الغضائری: ش۶۵، الاستبصار: ج۳ ص۲۶۱). و تنها شیخ طوسی او را توثیق کرده است (ر. ک: رجال الطوسی: ش۵۶۹۹). متأخّران در بارۀ او متّفق نیستند، در حالی که برخی، ادلّۀ تضعیف او را می‏‏دانند،( برای نمونه، ر. ک: معجم رجال الحدیث: ج۹ ص۳۵۶، قاموس الرجال: ج۵ ص۳۶۰). برخی دیگر با آوردن قرائنی چون کثیر الروایه بودن او، سدید و مقبول بودن روایاتش، روایت بسیار اجلّا از او، اثرگذاری مبانی اختلافی کلامی در تضعیفات او و...بر وثاقت یا حسن حال او گردن نهاده‏اند (برای نمونه، ر. ک: تعلیقة علی منهج المقال: ص۱۹۸، تنقیح المقال: ج۲ ص۷۵ - ۷۶)


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
72

احتمالاً برگرفته از کتاب‏های او باشد؛ ولی با توجّه به ادلّه‏ای که پیش از این گذشت، نمی‏توان به وجود آن در کتاب التفسیر عبیدی مطمئن بود.

طریق ۲۳: أحمد بن محمّد بن خالد البرقی، عن محمّد بن عیسی بن عبید (المحاسن)

یک نقل تفسیری از این طریق وجود دارد و منبع آن، کتاب المحاسن ابو جعفر احمد بن محمّد بن خالد برقی است. رجالیان، خود برقی را ثقه دانسته‏اند؛ ولی شیوه روایی او، نقل فراوان از راویان ضعیف و تکیه بر روایات مرسل بوده است.۱ از همین رو، احمد بن محمّد بن عیسی اشعری او را از قم اخراج کرد؛ ولی لختی بعد، او را به قم برگردانده، از او دلجویی کرد و پس از مرگ برقی، برای اظهار پشیمانی از کرده خود، پای برهنه در تشییع جنازه او شرکت جست.۲ المحاسن نیز از جوامع حدیثی کهن و مورد اعتماد شیعه با حدود یکصد کتاب بوده که امروزه از این مجموعه تنها یازده کتاب و ۲۶۰۴ حدیث بر جای مانده است. کلینی و صدوق در نگارش جوامع حدیثی خود، از المحاسن برقی بهره‏ها برده‏اند. برقی از شاگردان پرروایت محمّد بن عیسی بن عبید است؛ ولی دسترس او به کتاب التفسیر چندان روشن نیست. همچنین مضمون و محتوای روایت، بیشتر با کتاب المسائل عبیدی سازگار است.

طریق ۲۴: عدّة من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد البرقی، عن محمّد بن عیسی بن عبید (الکافی)

یک روایت تفسیری از این طریق یافت شد. مراد از «عدّة من أصحابنا» در این سند: على بن ابراهیم بن هاشم قمی، ابو الحسن علی بن محمّد بن ابی القاسم عبد اللّٰه بن عمران برقی،۳ احمد بن عبد اللّٰه بن احمد برقی۴ و على بن حسین سعدآبادی۵ است. دو نفر اخیر، از

1.. ر. ک: رجال النجاشی: ش۱۸۲، الفهرست: ش۶۵.

2.. رجال ابن الغضائری، ص۳۹.

3.. او نوۀ دختری برقی است. نجاشی در بارۀ او می‏نویسد: «ثقة فاضل، فقیه أدیب، رأى أحمد بن محمّد البرقی و تأدّب علیه، و هو ابن بنته» (رجال النجاشی: ش۶۸۳).

4.. او نوۀ پسری برقی است. در کتاب‏های رجالی متقدّم در بارۀ او اظهار نظری وجود ندارد.

5.. «علی بن الحسین السعد آبادی (/ السعدآبادی) روى عنه الكلینی، و روى عنه الزراری و كان معلّمه» (رجال الطوسی: ش۶۱۹۹).

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1424
صفحه از 291
پرینت  ارسال به