71
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

طریق ۲۱: محمّد بن الحسن الطوسی، (باسناده) عن محمّد بن علیّ بن محبوب، عن محمّد بن عیسی بن عبید(تهذیب الأحکام)

سند این یک روایت با محمّد بن عیسی بن عبید آغاز شده است و شیخ در مشیخه به او طریقی ندارد. از دیگر سو او در ابتدای مشیخه بیان می‏کند که اسناد موجود در متن کتاب را با نام نویسنده منبع آن حدیث آغازیده است؛ ولی چنان که برخی دانشیان با نظرداشت روش شیخ در تألیف تهذیب، بر آن شده‏اند که شیخ در بسیاری از موارد از منابع واسطه‏ای بهره برده و منبع او کتابی دیگر است،۱ در این مورد هم به نظر می‏رسد که چنین باشد. مشابه این سند، دو بار دیگر در تهذیب و دقیقاً در باب «الزیادت فی فقه الحجّ» وجود دارد.۲ در این باب، برخی سندها با عنوان «مُحَمَّد بن علی بن محبوب» شروع شده‏اند، بویژه که سند آغاز شده با محمّد بن علی بن محبوب، پیش از سند «مُحَمَّد بن عیسی، عن محمّد بن سنان، عن ابن مسکان...» قرار دارد و به یقین، شیخ آن را بر سند پیشین تعلیق کرده است.

آری، عبیدی از مشایخ محمّد به علی بن محبوب اشعری است و محتمل است که اشعری، روایت را از کتاب‏های او بر گرفته باشد؛ ولی با توجّه به فقهی بودن محتوای حدیث و ماهیت فقهی تهذیب الأحکام و فقدان دلیل بر نقل کتاب التفسیر عبیدی به وسیله محمّد بن علی بن محبوب نمی‏توان بر اخذ حدیث از تفسیر مورد نظرمان گردن نهاد.

طریق ۲۲: علیّ بن بابویه، عن أحمد بن إدریس الأشعری، عن محمّد بن أحمد بن یحیی و محمّد بن علیّ بن محبوب، عن محمّد بن عیسی بن عبید (معانی الأخبار)

این تک روایت می‏تواند برگرفته از نوادر الحکمة‏ی محمّد بن احمد بن یحیی یا الجامع محمّد بن علی بن محبوب باشد؛ چون دقیقاً با طریق منقول در الفهرست شیخ طوسی به این دو کتاب مطابقت دارد۳ و با توجّه به نقل‏های بسیار این دو از عبیدی،

1.. ر. ک: بازسازی متون کهن شیعه: ص۴۵۶ – ۴۵۷، قبسات من علم الرجال، ص۲۸۷ - ۲۸۸.

2.. تهذیب الأحکام: ج۵ ص۴۹۰ و ۴۹۲.

3.. ر. ک: الفهرست، طوسی: ش ۶۲۳ - ۶۲۴.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
70

اساتید مهمّ کلینی، آغاز شده است. منزلت والای او از تعابیری چون «شیخ أصحابنا فی زمانه، ثقة، عین، كثیر الحدیث» و «كثیر الروایة» هویداست.۱ محمّد بن یحیی در طرق فهارس یکی از راویان اصلی کتاب نوادر الحکمة، محمّد بن احمد بن یحیی است۲ و ممکن است که این احادیث هم از نوادر الحکمة برگرفته باشند. بنا بر دلایلی که پیش از این آمد، نمی‏توان به یقین گفت که این روایات در کتاب التفسیر عبیدی هم بوده‏اند.

طریق ۱۹: علیّ بن الحسین بن بابویه، عن محمّد بن یحیی العطّار، عن محمّد بن أحمد بن یحیی، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه)

صدوق، این حدیث را از نوادر الحکمة‏ی محمّد بن احمد بن یحیی اشعری گرفته است؛ زیرا طریق او به اشعری با طرق فهارس کاملاً همخوانی دارد و صدوق هم به اخذ از کتاب او در مقدّمه تصریح می‏کند؛۳ ولی مانند احادیث دو طریق پیشین، اخذ از کتاب التفسیر محمّد بن عیسی معلوم نیست.

طریق ۲۰: محمّد بن الحسن الطوسی، (باسناده) عن محمّد بن أحمد بن یحیی الأشعری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (تهذیب الأحکام)

یک روایت تفسیری با این سند در تهذیب الأحکام آمده است. شیخ، حدیث را با محمّد بن احمد بن یحیی اشعری آغاز کرده است و بنا بر تصریح او، حدیث از کتاب کسانی گرفته شده که سند با نام آنان آغاز می‏شود. البتّه این قاعده کلّیت ندارد؛ امّا با توجّه به این که اسناد زیادی در تهذیب با نام محمّد بن احمد شروع می‏شوند و این حدیث در منابع و جوامع حدیثی چون الکافی یافت نمی‏شود، محتمل است که بر گرفته از نوادر الحکمة‏ی اشعری باشد و مانند احادیث پیشین، به منبعیت کتاب التفسیر برای این روایت هم اطمینانی وجود ندارد.

1.. ر. ک: رجال النجاشی: ش۹۴۶، رجال الطوسی: ش۶۲۷۴.

2.. رجال النجاشی: ش۹۳۳، الفهرست، طوسی: ش۶۳۳.

3.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۱ ص۳.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1422
صفحه از 291
پرینت  ارسال به