67
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

طریق۱۱: محمّد بن موسی بن المتوکّل، عن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه)

پنج روایت تفسیری با مضمون فقهی، بدین طریق نقل شده است. چهار روایت از این روایات به حریز بن عبد اللّٰه سجستانی ختم می‏شود و با توضیحی که در طریق پیش گذشت، احتمالاً بر گرفته از کتاب‏های اوست. در باره وجود روایت دیگر در تفسیر عبیدی، هم با توجّه به عدم یادکرد کتاب التفسیر در فهرست عبد اللّٰه بن جعفر حمیری و فقهی بودن سرشت کتاب فقیه، بالطبع مصادر و منابع آن، نمی‏توان قاطعانه حکم کرد.

طریق۱۲: محمّد بن الحسن بن الولید، عن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن محمّد بن عیسی بن عبید (کتاب من لا یحضره الفقیه و کمال الدین و تمام النعمة)

پنج روایت تفسیری با مضمون فقهی، بدین طریق نقل شده است. همانند طریق پیشین، منبع چهار روایت از این مجموعه ظاهراً کتاب حریز است؛ زیرا سند آنها بدو می‏رسد. یک روایت باقی‏مانده را هم با توضیحاتی که گذشت (کمال الدین، کتابی در حوزه امامت است و قاعدتاً از مصادری هم‏سنخ خویش بهره می‏جوید و...)، نمی‏توان با اطمینان جزء کتاب التفسیر عبیدی دانست.

طریق ۱۳: محمّد بن الحسن الطوسی (بإسناده عن) محمّد بن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری عن محمّد بن عیسی بن عبید (الغیبة)

شیخ طوسی، یک روایت را با مضمونی تفسیری در کتاب الغیبة از طریق «أبو جعفر محمّد بن عبد اللّٰه بن جعفر بن حسین بن جامع بن مالک حمیری قمی،۱ از پدرش (جعفر حمیری، از راویان اصلی کتاب‏های عبیدی)» نقل کرده است. موضوع محوری روایت (امامت)، منبع آن (الغیبة‏ی شیخ) و فقدان کتاب التفسیر در فهرست عبد اللّٰه بن جعفر حمیری، احتمال وجود حدیث در کتاب تفسیر محمّد بن عیسی را ضعیف می‏کند.

1.. «كان ثقة وجهاً، كاتب صاحب الأمر علیه السّلام، و سأله مسائل فی أبواب الشریعة، قال لنا أحمد بن الحسین: وقّعت هذه المسائل إلی فی أصلها و التوقیعات بین السطور» (رجال النجاشی: ش۹۴۹).


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
66

عبد اللّٰه بن جعفر الحمیری، عن محمّد بن عیسى بن عبید، عن حمّاد بن عیسى، عن حریز بن عبد اللّٰه». این طریقی است که صدوق از آن برای روایت از حریز بن عبد اللّٰه بسیار بهره برده است و با طرق فهرست‏ها به کتاب‏های حریز بسیار شباهت دارد.۱ از دیگر سو، صدوق خود، کتاب حریز را از منابع خویش معرّفی کرده است.۲ همچنین این احادیث در کتاب‏های دیگر چون الکافی با طرقی دیگر به حریز منتهی شده‏اند. از این رو منبع آنها کتاب‏های حریز بن عبد اللّٰه سجستانی است. دو حدیث هم با سند پیش‏گفته به حمّاد بن عیسی می‏رسد و احتمالاً از کتاب‏های حمّاد گرفته شده باشد. در کتاب الإمامة و التبصرة یک نقل وجود دارد. این کتاب، نوشته پدر شیخ صدوق است. انگیزه تألیف کتاب، آن گونه که از سخن مؤلّف بر می‏آید، حیرت و سرگردانی شیعیان در دوران غیبت صغرا به دلیل تشتّت و تعارض روایات مربوط به غیبت و ظهور امام مهدی علیه السّلام است. کتاب دارای ٨٧ روایت است که در ٢٣ باب عرضه شده‏اند. درون‏مایه احادیث، موضوعاتی مانند: استمرار وجود حجّت در تمام دوران‏ها، تأکید بر منصوص بودن ائمّه علیهم السّلام، ادامه امامت در فرزندان امام حسین علیه السّلام، انکار مدّعیان امامت در دوران حضور و پیامدهای انکار ائمّه بر حق است. بر این اساس، احتمال وجود روایت در کتاب الإمامة‏ی عبیدی بیشتر است. نقل دیگر هم - چنان که اشاره شد - در کتاب کمال الدین و تمام النعمة از شیخ صدوق وجود دارد که قاعدتاً اگر منبع متقدّم آن کتاب‏های عبیدی باشد، از نگاشته‏هایی از او خوشه چیده که هم‏موضوع با کتاب کمال الدین و مربوط به شئون و مسائل در پیوند با امامت باشد. فراتر از همه آن که راوی اصلی از عبیدی، عبد اللّٰه بن جعفر حمیری است که در فهرست خویش، نامی از کتاب التفسیر عبیدی نمی‏برد و این مطلب، احتمال اخذ این روایات و روایاتی که با سه طریق زیر نقل شده‏اند، از کتاب التفسیر عبیدی ناچیز می‏گرداند.

1.. ر. ک: الفهرست، طوسی: ش۲۴۹.

2.. ر. ک: کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۱ ص۳.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1435
صفحه از 291
پرینت  ارسال به