63
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

صفّار از عبیدی نقل می‏کند. بررسی اسانید کتاب‏هایی چون الکافی، التهذیب، الاستبصار و آثار شیخ صدوق۱ حکایت از آن دارد که صفّار واسطه‏ای پرکار در نقل آثار و روایات عبیدی برای نسل‏های پسین در قم است. مروری بر بصائر الدرجات صفّار، بیانگر آن است که او ۵۱ روایت را بدون واسطه از محمّد بن عیسی نقل می‏کند. افزون بر این، او در ۳۱ مورد، از عبد اللّٰه بن جعفر حمیری، ناقل اصلی آثار عبیدی در فهرست نجاشی، نقل کرده است.

کوتاه سخن، آن که می‏توان گفت صفّار چون عالمان قمی روزگار خود مانند حمیری یا سعد بن عبد اللّٰه به بهری از مؤلّفات عبیدی دسترس داشته است. هفده نقل با محتوای تفسیری با طریق پیش‏گفته در بصائر الدرجات یافت شده است. این کتاب، تنها اثر بازمانده از محمّد بن حسن صفّار است. چنان که شیخ حرّ عاملی می‏گوید، کتاب دارای دو نسخه کوچک و بزرگ بوده۲ و بر اساس تصریح آقابزرگ تهرانی، کتاب موجود، نسخه بزرگ و کامل بصائر است۳. این کتاب در ده جزء و ۱۸۸ باب تدوین شده و در مجموع ۱۸۸۱ حدیث در خود جای داده است.۴ محتوا و درون‏مایه احادیث این کتاب بر دو محور علم ائمّه علیهم السّلام و قدرت‏های ماورایی ایشان می‏چرخد.۵ چنین به نظر می‏آید که صفّار از خلال نگارش یک فضیلت‏نامه روایی در صدد تبیین مقام و منزلت واقعی ائمّه علیهم السّلام و تحلیل دقیق صفات و ویژگی‏های منحصر به فرد ایشان بوده است. کلینی در روایات اعتقادی کتاب الکافی و در گزینش روایات، انتخاب عناوین و چینش ابواب، بویژه در احادیث مربوط به علم امام، از بصائر الدرجات بسیار اثر پذیرفته است؛۶ ولی چنان که

1.. صفّار در الکافی، التهذیب و الاستبصار، ۱۱۰ نقل مستقیم و در آثار شیخ صدوق، ۸۳ نقل مستقیم از محمّد بن عیسی دارد.

2.. ر. ک: تفصیل وسائل الشیعة: ج۳۰ ص۱۵۵.

3.. الذریعة: ج۳ ص۱۲۴.

4.. برای دیدن فهرست تفصیلی این ابواب، ر. ک: صفّار و کتاب بصائر الدرجات، محمّد علی، امیر معزّی، ترجمه: ابو الفضل حقیری قزوینی، امامت‏پژوهی: ش۴، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۵ - ۱۱۰.

5.. در فصل‏های آینده و در ضمن سخن از اندیشۀ صفّار، به تفصیل از این احادیث سخن خواهیم گفت.

6.. ر. ک: گسترۀ علم امام در مقایسۀ روایات اصول کافی و بصائر الدرجات، عبد الرضا حمّادی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ علوم حدیث،گرایش کلام و عقاید، اسفند ۱۳۹۰ش: ص۱۴۹ - ۱۶۵.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
62

ابو جعفر محمّد بن احمد علوی، راویی‏ای ناشناخته است که در الاختصاص از احمد بن علی بن ابراهیم و احمد بن زیاد بن جعفر همدانی نقل می‏کند. نفر بعد، احمد بن زیاد بن جعفر همدانی است که در کتاب‏های روایی، تنها از علی بن ابراهیم نقل می‏کند و یک راوی ثقه و معتمد شناخته می‏شود.۱ هیچ یک از کسانی که علوی از آنها نقل می‏کند، صاحب کتاب و تألیف نیستند و گویا راویان و ناقلان آثار علی بن ابراهیم اند. سند روایت فوق در الاختصاص به یونس بن عبد الرحمن منتهی می‏شود و چنین می‏نماید که علی بن ابراهیم از طریق عبیدی از کتاب‏های یونس نقل کرده است، هر چند که محتوای حدیث، پرسش و پاسخ میان راوی و امام، وجود آن را در کتاب المسائل عبیدی محتمل می‏سازد.

طریق ۵: محمّد بن موسی بن المتوکّل، عن علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی بن عبید... (معانی الأخبار)

یک نقل از این طریق وجود دارد که از طریق محمّد بن موسی بن متوکّل عطّار قمی، از مشایخ مهمّ شیخ صدوق۲ و راویانِ علی بن ابراهیم،۳ به علی بن ابراهیم منتهی می‏شود و همانند دو طریق گذشته، از عبیدی به یونس منتهی می‏شود و محتملاً روایت در کتاب‏های یونس بوده است.

طریق ۶: محمّد بن الحسن الصفّار، عن محمّد بن عیسی بن عبید (بصائر الدرجات)

چنان که در بررسی طرق به آثار محمّد بن عیسی بن عبید دیدیم، شیخ صدوق از ره‏گذر

1.. ر. ک: رجال ابن داوود: ص۲۸ ش۷۷، خلاصة الأقوال، ص۱۹ ش۳۷. برای بررسی بیشتر در بارۀ سندهای الاختصاص، ر. ک: مقالۀ «اسناد الاختصاص»، سیّد جواد شبیری، مجموعه مقالات کنگرۀ شیخ مفید: ش ۹۲، ۱۴۱۳ق، ص ۲۲۶ ـ ۲۷۱.

2.. صدوق ۱۶۲۷ نقل از او دارد.

3.. در آثار صدوق، ۹۳ نقل از علی بن ابراهیم دارد و به نظر می‏رسد از واسطه‏های صدوق به کتاب‏ها و روایات قمی است.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1444
صفحه از 291
پرینت  ارسال به