59
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

در این کتاب، ابن جحّام از طریق «احمد بن محمّد هاشمی نوفلی» نیز از محمّد بن عیسی بن عبید نقل می‏کند. نام کامل این راوی، احمد بن محمّد بن موسی هاشمی نوفلی است. او از راویانی است که ابن جحّام برای نقل از پیشینیان از او بهره می‏برد.۱ در فهرست‏ها دیده می‏شود که تلّعکبری کتاب عیسی بن مهران مستعطف بغدادی را از طریق ابن همّام از او از عیسی نقل می‏کند.۲ با توجّه به نقل ابن جحّام و ابن همّام از نوفلی، چنین بر می‏آید که او نیز چون حسین بن احمد مالکی، واسطه‏ای برای نقل میراث‏های کمتر شناخته شده در مکتب بغداد بوده است. بر این اساس و با توجّه به مضامین روایات منقول از طریق او که با روایات گزارش شده به واسطه حسین بن احمد مالکی هم‏سنخ و سرشت است و همچنین تکرار این سند و صاحب کتاب نبودن نوفلی می‏توان طریق زیر را نیز طریق کشفی دیگر به کتاب التفسیر عبیدی انگاشت که سه روایت با آن در تأویل الآیات گزارش می‏شود.

طریق ۲: محمّد بن العبّاس، عن الحسین بن أحمد المالکی، عن محمّد بن عیسی (تأویل الآیات الظاهرة)

سایر اسانید روایات تفسیری محمّد بن عیسی حتّی در راوی اصلی هم با طریق یاد شده در فهرست‏ها همخوانی ندارند. از همین رو به بر گرفته شدن آنها از کتاب التفسیر عبیدی چندان اطمینانی وجود ندارد. بدین سان، آنها را نه به عنوان پاره‏هایی از کتاب التفسیر بلکه با عنوان «روایات تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید» بررسی می‏کنیم. به دیگر سخن، روایاتی با محوریت تبیین آیات قرآنی که عبیدی در انتقال آنها اثرگذار بوده است، حال ممکن است در این روند او تنها راوی و ناقل آثار پیشینیان باشد یا آن را در آثار دیگر خویش، غیر از کتاب التفسیر، چون کتاب الإمامة، کتاب المسائل، کتاب‏های فقهی و... آورده باشد. در بخش زیر بدین روایات و طرق نقل آن اشاره خواهیم کرد.

1.. برای نمونه، ر. ک: تأویل الأیات الظاهرة: ج۱ ص۲۳۳و ۳۲۹، ج۲ ص۴۷۷ - ۴۷۸، ۵۵۲، ۵۵۹، ۶۲۷، ۷۳۸، ۸۱۱، ۸۵۴.

2.. ر.ک: رجال النجاشی: ش۸۰۷، الفهرست، طوسی: ش۵۱۹، رجال الطوسی: ش۶۲۲۱.


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
58

سلیمان حلّی در مختصر بصائر الدرجات و سیّد شرف الدین استرآبادی در تأویل الآیات الظاهرة آورده است.۱ روایات منقول از عبیدی در دو کتاب مختصر البصائر و تأویل الآیات الظاهرة آمده است.

کتاب مختصر بصائر الدرجات منسوب به عز الدین ابو محمّد حسن بن سلیمان بن محمّد حلّى (م بعد از ۸۰۲ق) از شاگردان شهید اوّل است. این کتاب، آمیزه‏ای از منتخب احادیث بصائر الدرجات سعد بن عبد اللّٰه اشعری و روایاتی در موضوع رجعت در غیر کتاب بصائر الدرجات و روایاتی در موضوعات دیگر است. به باور برخی محقّقان، کتاب حاضر، دفتر یا نسخه‏ای پریشان‏احوال است که سبب پریشانی آن، یا این است که کتاب مسوده مؤلّف بوده و قسمت‏های مختلفی را در آن کتابت کرده، ولی موفق به پاکنویس و جدا کردن آنها نشده است، یا این که این کتاب، دست کم، سه نسخه داشته که برگ‏های آن نسخه اصلی در طول زمان، پریشان و پس و پیش شده و آن گاه بسیاری از نسخه‏های بعدی بر اساس همان نسخه پریشان کتابت شده است. این نسخه‏های پریشان گاهی به نام مختصر بصائر الدرجات و گاهی به نام کتاب الرجعة خوانده شده و در واقع هر کدام از این نام‏ها ناظر به بخشی از این نسخه بوده است.۲

منبع دیگر روایات تفسیری عبیدی با طریق پیش‏گفته، کتاب تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرةی سید شرف الدین على حسینى استرآبادى، متوفّاى اواخر قرن دهم هجرى است. هدف او گردآوری روایات فضائل قرآنی اهل بیت علیهم السّلام و مثالب قرآنی دشمنان ایشان است و در این راه از منابعی چون: تفسیر ابن ماهیار، کنز الفوائد کراجکی، کتاب‏های علّامه حلی، کشف الغمّة‏ی اربلی و... سود جسته است.۳

1.. ر.ک: الذریعة: ج۴ ص۲۴۲ - ۲۴۳. برای بررسی بیشتر در این باره، ر. ک: پایان‏نامۀ «بازیابی، گونه‏شناسی، اعتبارسنجی سندی روایات تفسیری ابن ‏الماهیار»، فاطمه غلامشاهیان، استاد راهنما: دکتر علی راد، دانشگاه قرآن و حدیث، بهمن ۱۳۹۲.

2.. برای بررسی بیشتر در این باره، ر. ک: «تفکیک و تعیین هویت پنج کتاب از حسن بن سلیمان حلّی از حسن انصاری» در: http://ansari.kateban.com.

3.. ر.ک: الذریعة: ج۳ ص۳۰۴ - ۳۰۵.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1251
صفحه از 291
پرینت  ارسال به