مردمان، پراکنده باشد و راوی‏ای ثقه از او اخبار یا مطالبی را نقل کند که دیگران نقل نکرده باشند، در این حال، وثوق نوعی به چنین اخباری حاصل نمی‏گردد و ادلّه حجّیت خبر ثقه شامل آنها نمی‏شود.^۱ برخی نیز دلیل استثنای ابن ولید را امری اجتهادی و نامعلوم دانسته‏اند که به وثاقت عبیدی خدشه‏ای وارد نمی‏سازد.^۲

با این همه، وقتی به سخنان متقدّمان می‏نگریم، در می‏یابیم که آنان از سخنان ابن ولید، تنقیص در شخصیت روایی و وثاقت راوی را در می‏یافته‏اند. واکنش‏های نجاشی به استثناهای ابن ولید از نوادر الحکمة و کتاب‏های یونس، «قالَ أبو العبّاس بن نوح: و قد أصاب شیخنا أبو جعفر محمّد بن الحسن بن الولید فی ذلك كلّه و تبعه أبو جعفر بن بابویه رحمه الله على ذلك إلّا فی محمّد بن عیسى بن عبید فلا أدری ما رایه فیه لأنّه كان على ظاهر العدالة و الثقة»^۳، «رأیت أصحابنا ینكرون هذا القول و یقولون: من مثل أبی جعفر محمّد بن عیسى»^۴ معنایی جز این ندارند که ابن ولید، عبیدی را ثقه نمی‏دانسته است و نجاشی، ابن نوح و بغدادیان به دفع و ردّ آن پرداخته‏اند. شیخ طوسی نیز با تكیه بر همین استثنا یا استفاده از آن به عنوان مؤید و شاهد، برخی راویان را تضعیف كرده است. نمونه‏هایی از شیوه برخورد او با روایت استثنا شدگان، گویای این مطلب است. او ذیل برخی احادیث، عبارات زیر را می‏آورد:

فهذا خبر ضعیف و راویه السیاری، و قالَ: أبو جعفر بن بابویه رحمه الله فی فهرسته حین ذكر كتاب النوادر استثنى منه ما رواه السیاری و قالَ: لا أعمل به و لا أفتی به لضعفه.^۵

و أمّا الخبر الأوّل فراویه أبو سعید الآدمی و هو ضعیف جدّاً عند نقّاد الأخبار، و قد استثناه أبو جعفر بن بابویه فی رجال نوادر الحكمة.^۶

شیوه بهره‏گیری شیخ از استثنای مورد بحث در كتاب‏های رجالی‏اش نیز گویای برداشت ضعف راویان از آن است. در كتاب الرجال در باره حسن بن حسین لؤلؤیی

اوست.^۱ محدّث نوری معتقد است که محمّد بن عیسی به هنگام نقل از یونس، کم سن و سال نبوده؛ چرا که یونس پس از امام رضا علیه السّلام چند سالی در قید حیات بوده است و از دیگر سوی، عبیدی را از اصحاب امام رضا علیه السّلام شمرده‏اند و در حدیثی نیز آمده^۲ که او از سوی امام رضا علیه السّلام مأمور شده تا به همراه موسی بن عبید و یونس بن عبد الرحمن از طرف امام حج بگزارد و اموری را به انجام رساند. نوری بر آن است که لازمه «یونسی» خواندن محمّد بن عیسی، آن است که مدّت زمانی با یونس ملازمت و معاشرت داشته باشد و این با صغر سنّ عبیدی سازگار نیست.^۳

دانشی‏مرد دیگر، چنین احتمال داده که مراد این است که روایت عبیدی پذیرفته و مقبول نیست، گرچه خود او ثقه است؛ زیرا پذیرش روایت راوی افزون بر وثاقت، شواهد و قرائن دیگری نیز می‏طلبد و اعمّ از وثاقت است.^۴ برخی هم چنین احتمال داده‏اند که محمّد بن عیسی به دلیل رابطه نزدیک و تنگاتنگ با یونس، به برخی از نگاشته‏های او دست یافته که تصحیح و تدوین نهایی نیافته بودند و از همین رو یونس آنها را برای شاگردانش نقل نکرده بود و تنها عبیدی آنها را روایت کرده است،^۵ چنان که محتمل است دلیل استثنا، عدم وثوق نوعی به متفرّدات او از یونس باشد، با این توضیح که اگر روایات یکی از راویان، معروف و میان