الرحمن۱ و کتاب ابو بدر.۲
اکنون بنگریم که رجالیان و عالمان در باره او چه قضاوتهایی کردهاند.
عبیدی در نگاه رجالپژوهان
در میان دانشیان متقدّم شیعی، فضل بن شاذان نیشابوری، محمّد بن عیسی را میستاید و او را در میان همگنانش بیهمتا میداند.۳ کشّی، او را در شمارِ اهل علم عادل و ثقه میداند۴ و در لا به لای روایات کتاب او میتوان مقام والای علمی و فضل عبیدی را برداشت کرد۵ و نجاشی او را با تعابیری چون «جلیل فی / من أصحابنا ثقة عین كثیر
1.. «أخبرنا محمّد بن علی أبو عبد اللّٰه بن شاذان القزوینی،قال: أخبرنا أحمد بن محمّد بن یحیى، قال: حدّثنا عبد اللّٰه بن جعفر قال: حدّثنا محمّد بن عیسى قال: حدّثنا یونس بجمیع كتبه» (رجال النجاشی: ش۱۲۰۸)، «و أخبرنا ابن أبی جید، عن محمّد بن الحسن، عن الصفّار، عن محمّد بن عیسى بن عبید، عن یونس؛ و قال محمّد بن علی بن الحسین: سمعت محمّد بن الحسن بن الولید رحمه الله یقول: كتب یونس التی هی بالروایات كَلّها صحیحة یعتمد علیها إلّا ما ینفرد به محمّد بن عیسى بن عبید و لم یروه غیره فإنّه لا یعتمد علیه و لا یفتى به» (الفهرست، طوسی: ش۸۱۳). «كتاب الزكاة لیونس، حدثنی به الحمیری، عن محمّد بن عیسى بن عبید، عن یونس» (رسالة فی آل أعین: ص۴۸).
2.. «رواه ابن الولید عن محمّد بن عیسى بن عبید، عن أبی بدر» (الفهرست، طوسی: ش۸۴۵).
3.. رجال النجاشی: ش۸۹۶. نجاشی این مطلب را از کشّی و او از محمّد بن قتیبه از فضل بن شاذان نقل کرده است.
4.. رجال الکشّی، ص۵۰۷ - ۵۰۸. کشّی پس از آوردن آرا و نظرات گوناگون در بارۀ محمّد بن سنان، روایت اهل علم عادل و ثقهای چون فضل بن شاذان، پدرش، عبیدی و... از محمّد بن سنان را به مثابۀ قرینهای بر حسن حال ابن سنان ذکر میکند.
5.. «جعفر بن معروف، قال: صرت إلى محمّد بن عیسى لأكتب عنه، فرأیته یتقلنس بالسوداء، فخرجت من عنده و لم أعد إلیه، ثمّ اشتدّت ندامتی لما تركت من الاستكثار منه لما رجعت و علمت أنّی قد غلطت» (همان: ش۱۰۲۲)، «سعد بن جناح الكشّی، قال: سمعت محمّد بن إبراهیم الورّاق السمرقندی یقول: خرجت إلى الحجّ فأردت أن أمرّ على رجل كان من أصحابنا معروف بالصدق و الصلاح و الورع و الخیر یقال له: بورق البوسنجانی - قریة من قرى هراة - و أزوره و اُحدث عهدی به، قال: فأتیته فجرى(( ذكر الفضل بن شاذان رحمه الله، فقال بورق: كان الفضل به بطن شدید العلّة و یختلف فی اللیلة مئة مرّة إلى مئة و خمسین مرّة، فقال له بورق: خرجت حاجّاً فأتیت محمّد بن عیسى العبیدی و رأیته شیخاً فاضلاً فی أنفه عوج و هو القنا، و معه عدّة رأیتهم مغتمّین محزونین، فقلت لهم: ما لكم؟ قالوا: إنّ أبا محمّد علیه السّلام قد حُبس، قال بورق: فحججت و رجعت ثم أتیت محمّد بن عیسى و وجدته قد انجلى عنه ما كنت رأیت به، فقلت: ما الخبر؟ قال: قد خُلّی عنه. قال بورق: فخرجت إلى سرّ من رأى و معی كتاب یوم و لیلة، فدخلت على أبی محمّد علیه السّلام و أریته ذلك الكتاب فقلت له: جعلت فداك! إن رأیت أن تنظر فیه، فلمّا نظر فیه و تصفّحه ورقة ورقة و قال: هذا صَحیحٌ یَنبَغی أن یُعمَلَ بِهِ، فقلت له: الفضل بن شاذان شدید العلّة و یقولون إنّها من دعوتك بموجدتك علیه لما ذكروا عنه أنه قال: إنّ وصیّ إبراهیم خیر من وصیّ محمّد صلی الله علیه و آله، و لم یقل جعلت فداك، هكذا كذبوا علیه. فقال: نَعَم، رَحِمَ اللّٰهُ الفَضل. قال بورق: فرجعت فوجدت الفضل قد توفّی فی الأیام التی قال أبو محمّد علیه السّلام رَحِمَ اللّٰهُ الفَضلَ!» (همان: ش۱۰۲۳).
