شیعه در برابر این فتنه ایستادگی کردند. چنان که از فهارس شیعی بر میآید، محمّد بن عیسی بن عبید هم در همین راستا كتاب الواضح المكشوف فی الردّ على أهل الوقوف را نگاشته است.۱ بخشی از روایات بر جای مانده از او نیز به روشنگری در باره این فرقه و سران آن، چون علی بن ابی حمزه بطائنی و زیاد بن مروان قندی اختصاص دارد.۲
از دیگر مشکلات شیعه در این دوران، پدیده غلو و غالیان است که به الوهیت یا ربوبیت یا نبوّت ائمّه علیهم السّلام باور داشتند و در عرصه عمل نیز هیچ حدّ و مرزی را محترم نمیشمردند و روی به اباحیگری و ترک واجبات و انجام محرّمات میآوردند.۳ عبیدی در شناساندن تاریخچه غلو، سران غلات و آگاه کردن شیعیان از لعن شدن آنان از سوی ائمّه علیهم السّلام، گزارش باورهای ایشان و دسیسهها و تحریفهای زیرکانهشان در مکتوبات شیعی، نقشی بهسزا ایفا کرده است. روایات در خور توجّه او در این باره در رجال الکشّی شاهدی بر این مدّعاست.۴ اقدامات غلات و نشر اکاذیب، چنان فضا را غبارآلود کرده بود که حتّی تردیدهایی در باره برخی اصحاب بزرگ ائمّه پدید آورده بود. در همین فضا عبیدی کوشیده است تا با تبیین ماهیّت احادیث جابر و ترسیم جایگاه او نزد ائمّه علیهم السّلام، اتّهام غلو را از دامن او بزداید.۵
یکی دیگر از فراز و فرودهای فراروی شیعیان در این دوران، تقابل جبهههای فکری مختلف در بدنه امامیّه بود. در محلّ زندگی این راوی - یعنی عراق - دو جریان عمده فکری دیده میشد: جریان اکثریت امامیّه و جریان هشام بن حکم.۶ در جریان اکثریت،
1.. رجال النجاشی: ش۸۹۶.
2.. برای نمونه، ر. ک: رجال الکشّی: ش۸۳۳، ۸۷۹، ۸۸۷ - ۸۸۹، ۹۰۳ و ۱۱۱۰.
3.. برای بررسی بیشتر در این باره، ر. ک: غالیان: کاوشی در جریانها و برآیندها تا پایان سدۀ سوم، ص۱۷۳ - ۳۰۷.
4.. ر. ک: رجال الکشّی: ش۱۷۱ - ۱۷۲، ۳۳۵ - ۳۳۶، ۳۹۸ - ۳۹۹، ۴۰۱ - ۴۰۳، ۴۰۵، ۵۱۲، ۵۲۱ - ۵۲۳، ۵۲۵ - ۵۲۶، ۵۳۳ - ۵۳۴، ۵۳۶ - ۵۳۷، ۵۳۹، ۵۴۴، ۵۴۸، ۵۵۰، ۵۸۱، ۵۸۸ - ۵۹۰، ۵۹۳، ۶۷۳، ۷۴۴، ۷۴۶، ۹۰۷، ۹۴۴، ۹۹۶، ۹۹۹، ۱۰۰۶، ۱۰۰۹، ۱۰۱۲ - ۱۰۱۳، ۱۰۴۷، ۱۰۴۸.
5.. همان: ش۳۴۰ - ۳۴۱، ۳۴۳ و ۳۴۸.
6.. مطالبی که در بارۀ این دو جریان پس از این میآید، برگرفته از دو کتاب است: نخستین مناسبات فکری تشیع: ص۷۱ - ۹۹ و نخستین اندیشههای حدیثی شیعه: ص۱۷۹ - ۲۲۰.
