275
میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی

رازی است (شانزده روایت و به عبارتی ۲۱/۸۴ در صد روایات رازیان و ده در صد مجموع روایات). از این تعداد، سه روایت را دایی کلینی، علی بن محمّد علّان کلینی رازی و سیزده روایت را محمّد بن حسن طائی رازی از دیگر اساتید کلینی، برای او نقل کرده‏اند و واسطه گزارش در کتاب الکافی شده‏اند.

یک روایت را هم علی بن محمّد علّان کلینی رازی، مستقیم از عبیدی دریافت کرده (۲۶/۵ در صد روایات اهالی ری و ۶۲/۰ در صد مجموع احادیث) که به محمّد بن یعقوب کلینی منتقل شده و محمّد بن محمّد بن عصام کلینی نیز از او، آن را برای شیخ صدوق نقل کرده است و امروزه در کتاب‏های التوحید و معانی الأخبار به چشم می‏خورند.

محمّد بن جعفر اسدی، عالِم اصالتاً کوفی و ساکن ری، نیز در جرگه دو راوی پیش‏گفته است که از طریق او و با واسطه‏ای ناشناس (من ذکره) از عبیدی روایاتی تفسیری آورده است: یک روایت که کلینی از محمّد بن جعفر در الکافی آورده و یک روایت هم که شیخ صدوق با واسطه علی بن احمد بن محمّد بن عمران دقّاق از محمّد بن جعفر اسدی در التوحید نقل کرده است این دو روایت، یعنی ۵۲/۱۰ در صد روایات اهالی ری و ۲۵/۱ در صد کلّ روایات.

طرق خراسانی

خراسان بزرگ، از دیگر بوم‏های جغرافیایی است که به میراث تفسیری عبیدی روی آورده است. پانزده روایت، که امروزه در اختیار ماست (۳۷/۹ در صد مجموع روایات تفسیری عبیدی) و در تمام آنها محمّد بن مسعود عیّاشی سمرقندی، بازیگر اصلی است. به دیگر سخن، روایات عبیدی با واسطه‏هایی ابتدا در آثار و نگاشته‏های وی تبلوّر یافتند و آن گاه از ره‏گذر او به آثار دیگر دانشیان رسیده‏اند. در چهار نقل، عیّاشی به واسطه دیگر عالم سمرقندی، جعفر بن محمّد بن ایّوب، و از ره‏گذر عمرکی بن علی البوفکی نیشابوری و حمدان بن سلیمان نیشابوری از عبیدی نقل می‏کند و آنها را در تفسیر خویش می‏آورد که پس از او حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از آنها یاد می‏‏کند. یک روایت هم با واسطه جعفر بن محمّد بن ایّوب سمرقندی از عمرکی بن علی البوفکی نیشابوری از عبیدی، در


میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
274

تمام النعمة صدوق رسانیده است.

دو دانشی‏مردِ قمی دیگر هم به میراث عبیدی عنایت داشته‏اند: از محمّد بن احمد بن یحیی اشعری قمی صاحبِ نوادر الحکمة و محمّد بن علی بن محبوب قمی صاحب کتاب الجامع. محمّد بن احمد، پنج روایت را با ماهیت تفسیری (۲۳/۴ در صد نقل‏های قمیان و ۱۲/۳ در صد مجموع روایات) نقل کرده است. از این شمار، دو روایت را محمّد بن یعقوب کلینی رازی به واسطه محمّد بن یحیی عطّار قمی در الکافی نقل کرده و یک روایت هم با همین واسطه از سوی علی بن حسین بن بابویه قمی به کتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق رسیده است. نیز یک روایت از طریق عالم کوفی، محمّد بن جعفر رزّاز به تفسیر القمی راه پیدا کرده و یک روایت را هم شیخ طوسی در تهذیب الأحکام به کار بسته است. چهار روایت تفسیریِ نقل شده از محمّد بن علی بن محبوب (۳۳۸/۳ در صد روایات قمیان و ۵/۲ در صد کلّ روایات تفسیری) هم تماماً در تهذیب الأحکام آمده است. البتّه در تک روایتی، او به مشارکت محمّد بن احمد بن یحیی اشعری از عبیدی روایتی را نقل کرده‏اند (۸۴/۰ نقل‏های قمیان و ۶۲/۰ مجموع روایات) که در نسل بعدی، احمد بن ادریس اشعری قمی آن را دریافته و از طریق پدر شیخ صدوق از کتاب معانی الأخبار سر بر آورده است.

احمد بن محمّد بن خالد برقی، از دیگر وابستگانِ مدرسه حدیث قم، نیز پنج نقل تفسیری از عبیدی دارد (۲۳/۴ در صد نقل‏های قمیان و ۱۲/۳ در صد مجموع روایات). امروزه یک نقل از این مجموع در بازمانده‏های المحاسن برقی بر جاست که سه نقل آن به وسیله گروهی از مشایخ (عدة من أصحابنا) به کتاب الکافی کلینی رسیده (که محتملاً بر گرفته از المحاسن برقی است) و یک نقل هم به وسیله احمد بن ادریس قمی به علی بن حسین بن بابویه قمی و از او به شیخ صدوق در کتاب معانی الأخبار منتقل شده است.

طرق رازی

محدّثان در مدرسه ری هم با نوزده نقل (۸۷/۱۱ کلّ روایات) از دیگر نشر دهندگان حدیث محمّد بن عیسی هستند. بیشترین بسامدِ این روایات، از آنِ سهل بن زیاد آدمی

  • نام منبع :
    میراث تفسیری محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1117
صفحه از 291
پرینت  ارسال به