ما نقل‏هایی از او در کتاب‏های پسین بویژه کتاب مختصر بصائر الدرجات منسوب به عز الدین ابو محمّد حسن بن سلیمان بن محمّد حلّى (م بعد از ۸۰۲ق) از شاگردان شهید اوّل و کتاب تأویل الآیات الظاهرة نوشته سید شرف الدین على حسینى استرآبادى، متوفّاى اواخر قرن دهم هجرى است.

عبیدی از آن، امکان اخذ این روایات از کتاب‏های ابن ابی عمیر دور از ذهن نیست.

کتاب‏های صفوان بن یحیی کوفی

یک روایت (۰۸/۲ در صد مجموع روایات) می‏تواند بر گرفته از کتاب‏های مشهور صفوان بن یحیی باشد.^۱ ملاک این استظهار هم صرفاً تکرار نقل‏های عبیدی از صفوان در سند روایات و شهرت کتاب‏های صفوان در جامعه شیعه است، و گرنه طریق این روایت با طریق کتاب‏های صفوان در فهرست‏ها مشابهت ندارد.

تحلیل تاریخی و جغرافیای اثر

چنان که در بخش گذشته دیدیم، آنچه محمّد بن عیسی گرد آورده، رهاورد بهره جستن از میراث تفسیر مدرسه عراق بوده است. او منابعی چون کتاب‏های یونس بن عبد الرحمن، نضر بن سوید و کتاب‏های ابن ابی عمیر را در بغداد دریافته و آنها را در ۳۴ نقل به کار بسته است و دیگر مآخذ او مانند کتاب‏های یونس بن یعقوب، ابو محمّد انصاری، اسماعیل بن جابر، بطائنی، ابن فضّال و صفوان بن یحیی ظاهراً در کوفه دریافت شده‏اند. برایندِ اینها کتاب التفسیر عبیدی را تشکیل داده است که به وسیله دو راوی بغدادی (حسین بن احمد مالکی و احمد بن محمّد هاشمی نوفلی) به آثار تفسیری عالم بغدادی دیگر یعنی «ابو عبد اللّٰه محمّد بن عبّاس بن علی بن مروان بن ماهیار بزّاز (زنده به ۳۲۸ق) معروف به ابن جحّام» منتقل شده است.

بنا بر آنچه در مقدّمه بازیابی اثر آمد، شاهد مطمئنی بر نقل این اثر در دیگر بوم‏ها و مدارس حدیثی و تفسیری امامیّه وجود ندارد و در واقع این اثر در اقلیم بغداد به حیات خویش ادامه داده است. امروزه از آثار ابن جحّام نیز نسخه‏ای وجود ندارد و دانسته‏های